DZIAŁALNOŚĆ WIC: LATA 1621 – 1798
(West-Indische Compagnie – WIC), 1621 – 1674 / 1675 – 1792; obszar działania: Ameryka Północna i Południowa (łącznie z obszarem Pacyfiku) oraz zachodnia Afryka (od zwrotnika Raka do Przylądka Dobrej Nadziei).
Działalność kolonialna na zachodniej półkuli miała nieco inny charakter niż kolonizacja Indii Wschodnich. Tu chodziło przede wszystkim o zbrojną walkę z Hiszpanią – atakowanie ich posiadłości lądowych oraz statków, więc aspekt handlowy ustąpił militarnemu. Te cele z powodzeniem realizowała utworzona w 1621 r. Kompania Zachodnioindyjska, w pewnym stopniu wzorowana na VOC. To dzięki jej flocie znacznie osłabiona została potęga Hiszpanii. Nie odżegnywano się wprawdzie od handlu i zakładania kolonii, ale bez większych sukcesów, a głównym, acz niechlubnym przedmiotem handlu stali się afrykańscy niewolnicy. W latch 1621 – 1730 WIC była monopolistą w tej dziedzinie, a według dokumentów kompanii liczba czarnych niewolników przewiezionych do Ameryki wyniosła 273 000. Całkowita liczba do roku 1829 to 609 000 Afrykanów.
Zdobycze terytorialne w obu Amerykach okazały się niezbyt wielkie i nietrwałe.
Holenderskie kolonie w Ameryce Płd. i Pn.
Ameryka Południowa – Nowa Holandia
W 1624 r. rozpoczęto podbój Brazylii (należącej wówczas do Portugalii), stopniowo zdobywając prowincję Bahia, następnie miasto Olinda i port Recife, po czym nastąpiła dalsza ekspansja terytorialna. Opanowane przez WIC terytorium nazwano Nową Holandią. Utrwalanie władztwa holenderskiego napotkało poważny opór kolonistów portugalskich oraz Metysów. Nie dość, że stosowali taktykę spalonej ziemi (powodowało to drastyczny spadek produkcji cukru), to dodatkowo prowadzili działania o charakterze partyzanckim, które były wspierane przez Portugalię. Na zdjęciu: Nowa Holandia 1630-1654.
W Nowej Holandii władze WIC popełniały te same błędy, co w Indiach Wschodnich. Skąpiono pieniędzy na wojsko i obronę, a także na wynagrodzenia, co doprowadziło do korupcji, oszustw i zaniku kontroli nad działalnoscią osadników holenderskich.
Produkcja cukru w Brazylii
Rygorystyczne egzekwowanie monopolu WIC na handel oraz odmowa prawa do samorządu wywołały konflikt z miejscowymi kupcami, który zakończył się w 1645 r. wybuchem narodowego powstania przeciwko Holendrom i utratą przez nich kolejnych terenów. W 1661 r. Republika Zjednoczonych Prowincji wycofała się z Nowej Holandii, odstępując ją Portugalii za 8 mln guldenów.
Z Nową Holandią związani są także Polacy. Aktywny udział w podboju Brazylii brał kapitan, a potem generał Krzysztof Arciszewski, który zrobił tam karierę i przejściowo pełnił funkcję wicegubernatora oraz naczelnego wodza wojsk holenderskich. Przez krótki czas gubernatorem generalnym był generał Zygmunt Szkop. Na obrazku: Krzysztof Arciszewski.
Ameryka Północna – Nowe Niderlandy
W 1624 r. Holendrzy osiedlili się u ujścia rzeki Hudson, tworząc tu kolonię o nazwie Nowe Niderlandy (od nazwy statku, na którym przypłynęli). Od tubylców zakupiono – za lusterka i korale wartości 60 guldenów – wyspę Manhattan, na której zbudowano stolicę nowej kolonii Nowy Amsterdam. Warunki osadnictwa były dobre, ale WIC, tradycyjnie skąpiąc grosza na wojsko i broń, nie sprostała rywalizacji z rosnącą w potęgę Anglią, z którą przez niemal cały XVII w. RZP pozostawała w stanie wojny. W ślad za tym Nowe Niderlandy były na przemian tracone i odzyskiwane, aż w końcu w 1664 r. Zjednoczone Prowincje zrzekły się ich na korzyść Anglii. Na obrazie: mapa Nowych Niderlandów, 1656.
Ciekawostka
Wwśród osadników Nowych Niderlandów byli także Polacy, głównie protestanci. Zachowały się nazwiska Olbracht Zaborowski, Daniel Liczko, Karol Kuracjusz. Musieli być oceniani bardzo dobrze, ponieważ gubernator Piotr Stuyvesant prosił władze WIC o przysłanie mu większej liczby Polaków.
Nowy Amsterdam
Karaiby – Antyle Holenderskie
W basenie Morza Karaibskiego zdobycze Holandii okazały się najtrwalsze. Celem podboju WIC stały się Wyspy Antylskie. W 1634 r. zajęto Curacao, następnie wyspy Aruba, Bonaire, Saint Eustatius (1636), a w 1648 r. część wyspy Sint Maarten, którą dzielono z Francuzami. Rejon Antyli służył Holendrom głównie jako port przeładunkowy w handlu niewolnikami, w którym przez jakiś czas byli monopolistami. Stąd także przemycano towar do kolonii angielskich i hiszpańskich. W okresie Republiki Batawskiej Wyspy Antylskie znajdowały się przejściowo pod panowaniem Anglii.
W latach 1828 – 1945 antylskie kolonie funkcjonowały pod nazwą Holenderskie Indie Zachodnie. Wiek XIX podkopał ich znaczenie ekonomiczne ze względu na zakaz niewolnictwa, konkurencyjność produkcji cukru z buraka cukrowego oraz malejący popyt na holenderską kawę. W kolejnych latach ich związki z metropolią stopniowo rozluźniały się. Usamodzielnianie się wysp wyglądało następująco:
- 1949 – utworzenie połączonego terytorium zależnego Antyli Holenderskich
Antyle Holenderskie
- 1954 – uzyskanie statusu kraju autonomicznego wchodzącego w skład Królestwa Niderlandów (władzę sprawuje lokalny parlament, czyli Stany Antyli Holenderskich, oraz rząd powoływany przez gubernatora z nadania królewskiego)
- 1986 – odłączenie się Aruby, która utworzyła samodzielną jednostkę w ramach Królestwa Niderlandów
W początku XXI wieku przeprowadzono referenda mające określić status pozostałych wysp Antyli Holenderskich. W 2010 r. nastąpił podział na 5 osobnych terytoriów: Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius oraz Sint Maarten. 10 października 2010 r. nastąpił kres istnienia Antyli Holenderskich. W składzie Królestwa Niderlandów pozostały tylko Bonaire, Saba i Sint Eustatius, które otrzymały status gmin specjalnych. Aruba, Curaçao i Sint Maarten (1/2 wyspy) uzyskały status autonomicznych krajów wchodzących w skład Królestwa Niderlandów.
Surinam – Gujana Holenderska
Holendrzy pojawili się w Gujanie w 1613 r., ale w wyniku walk z Anglikami i Francuzami musieli zadowolić się tylko częścią tego terytorium, przyznaną im w traktacie pokojowym z 1667 r. (kończącym II wojnę z Anglią). W 1814 r. obszar ten uzyskał status kolonii. Zysk osiągano tu z produkcji cukru (wytwarzanego z trzciny cukrowej) i kawy, bazując na pracy niewolników sprowadzanych ze wschodnich wybrzeży Afryki. Warunki pracy na plantacjach były tak ciężkie, że wielu niewolników uciekało do dżungli i stamtąd prowadziło walkę partyzancką przeciw białym plantatorom. Niewolnictwo zniesiono dopiero w 1862 r.
Plantatacje ‘Nijd en Spijt’ i ‘Alkmaar’ nad rzeką Commewijne
W 1954 r. Gujana Holenderska stała się pełnoprawną częścią Niderlandów, na prawach autonomii i z własną administracją. 25 listopada 1975 r. uzyskała niepodległość, przyjąwszy nazwę Surinam, ale jego mieszkańcy zachowali obywatelstwo holenderskie. Około 1/4 Surinamczyków skorzystała z tego, emigrując do Holandii, co wywołało głęboki kryzys gospodarczy i konieczność pomocy rządu holenderskiego. Do dziś językiem urzędowym Surinamu jest niderlandzki.