Monarchia

Holandia jest monarchią od 16 marca 1815 r., czyli od dnia koronacji księcia Wilhelma VI na króla Zjednoczonego Królestwa Niderlandów, Wilhelma I.

Charakterystyczne jest, że Wilhelm I sam się mianował królem i jego władza, podobnie jak jego następców, nie pochodzi od Boga. Pod tym względem monarchia holenderska Willem_Iróżni się od innych monarchii europejskich – jej królowie (w prawie istnieje tylko pojęcie król) nie są namaszczani w akcie koronacji. Ci, którzy abdykowali, natychmiast przekazują władzę następcom. Ci zaś składają uroczystą przysięgę służenia narodowi i przestrzegania konstytucji. Oczywiście dzieje się tak w przypadku abdykacji, co jednak stało się już holenderską tradycją. Na zdjęciu: Wilhelm I.

Rodzina panująca wywodzi się z dynastii Orange-Nassau, która od XVI w. odgrywała znaczącą rolę w politycznych dziejach Niderlandów (czytaj: Dynastia Orańska). Aż do 16 marca 1815 r. byli to zazwyczaj wysocy funkcjonariusze publiczni, tzw. namiestnicy (obieralni lub dziedziczni), dlatego holenderscy monarchowie nie powołują się na królewskość krwi i nie oddzielają się od społeczeństwa barierami drobiazgowej etykiety, natomiast chętnie nawiązują z nim bezpośredni kontakt. Jest to zresztą jedyny możliwy model sprawowania władzy w kraju, którego obywatele mają silnie zakorzenione przywiązanie do demokracji i nie znoszą autorytetów oraz hierarchii.

Uprawnienia

Nie znaczy to jednak, że władza monarchów holenderskich jest tylko iluzoryczna, a ich rola czysto reprezentacyjna. W porównaniu z bardzo okrojonymi uprawnieniami władców Korony Brytyjskiej monarcha holenderski ma w polityce nieco więcej do powiedzenia, gdyż może w pewnym zakresie wywierać na nią realny wpływ. Jego uprawnienia reguluje konstytucja Królestwa Niderlandów, która poświęca temu problemowi około 1/3 swojej treści. Podstawowe regulacje są następujące:

    • Monarchia holenderska jest monarchią konstytucyjną, to znaczy, że rola i pozycja monarchy są ścisle określone przez konstytucję.
    • Tron mogą dziedziczyć jedynie potomkowie Wilhelma I, na zasadzie primogenitury absolutnej, dającej prawo pierwszeństwa dziedziczenia tronu najstarszemu potomkowi w linii prostej, bez względu na płeć.
    • Królestwo Niderlandów nie może istnieć bez władzy królewskiej, dlatego władzę tę następca przejmuje po poprzednim natychmiast po jego śmierci czy abdykacji. W związku z tym monarcha Holandii nie jest koronowany, a jedynie zobowiązany do złożenia przysięgi na konstytucję, w której zobowiązuje się do jej przestrzegania. Zaprzysiężenie nowego władcy następuje tak szybko, jak tylko to możliwe, na posiedzeniu Stanów Generalnych w Amsterdamie.
  • Zgodnie z Art. 42 konstytucji monarcha holenderski jest członkiem rządu, ale od ministrów różni go to, że jest nietykalny i nie ponosi osobistej odpowiedzialności. W konsekwencji nie może występować przeciwko rządowi, ale też nie może podejmować samodzielnych decyzji.

Rutte_begroet_Koning_Willem-Alexander__

Król Willem-Alexander wita się z premierem Holandii Markiem Rutte

O decyzjach rządu, który zbiera się w piątki, monarcha jest informowany w poniedziałek przez premiera. Jest to doskonała okazja do udzielenia premierowi ewentualnych rad, wynikających z królewskiego doświadczenia i znajomości problemów, w czym może przejawić się nieformalny wpływ monarchy na decyzje rządu.

Monarcha pełni rolę głowy państwa, reprezentując je w królestwie i poza jego granicami. Każdego roku odbywa wizyty zagraniczne i podejmuje inne głowy państwa oraz przedstawicieli rządów, którzy przybywają do Holandii.

polen

Polska – król Willem-Alexander z wizytą w Polsce (2014)

Król Holandii stoi na czele Holenderskiej Rady Państwa (praktycznie nie przewodniczy jednak obradom i nie głosuje, ale może zabierać głos w dyskusji). Co roku wygłasza Koningin Beatrix houdt troonredeuroczystą Mowę Tronową w czasie Otwarcia Parlamentu (jest to tzw. Prinsjesdag), która to ceremonia wyznaczana jest zwykle na trzeci wtorek września (na zdjęciu: mowa tronowa 2011). W czasie tej mowy monarcha przedstawia główne założenia polityki rządu na nadchodzący rok. W procesie wpływania na życie polityczne holenderski monarcha ma w ręku jeszcze jeden istotny atut. Po wyborach wyznacza bowiem osoby uczestniczące w rozmowach koalicyjnych i procesie formowania rządu (są to tzw. informateur i formateur), co w bardzo rozdrobnionym systemie partyjnym Holandii jest procesem skomplikowanym i zazwyczaj długotrwałym. (Od reguły tej odstąpiono jednak w wyborach w 2012 r., w czasie których negocjatora wyznaczył speaker Izby Reprezentantów.) Poza tymi oficjalnymi obowiązkami głowy państwa monarcha prowadzi aktywną działalność na rzecz obywateli Królestwa, łącząc ludzi i grupy społeczne i wspierając działania osób i organizacji, które odgrywają w społeczeństwie rolę spoiwa. Zachowuje przy tym neutralność. Ponadto monarcha regularnie uczestniczy w konferencjach, uroczystościach, dniach pamięci, spotkaniach i innych wydarzeniach o charakterze oficjalnym.

 Objęcie tronu i zakończenie panowania

Przejęcie władzy odbywa się w dwóch aktach, a są to:

  • złożenie przysięgi (przyrzeczenia) wierności Karcie Królestwa Niderlandów i Konstytucji
  • inwestytura (wprowadzenie na urząd)

Zaprzysiężenie odbywa się na wspólnej sesji obu izb Parlamentu Stanów Generalnych (parlamentu) – Senatu i Izby Reprezentantów. Monarcha przysięga (lub przyrzeka) wierność Karcie Królestwa Holandii i Konstytucji.

eed

 Zaprzysiężenie Willema-Alexandra

regaliaCeremonia inwestytury odbywa się w kościele Nieuwe Kerk w Amsterdamie (obecna forma pochodzi z 1840 r.), ale jest całkowicie świecka. W czasie tej ceremonii wyłożone są regalia: korona, berło, jabłko, miecz, flaga królewska oraz kopia Konstytucji. Ponieważ monarchowie holenderscy nie są koronowani, nigdy nie wkładają na głowę korony!

 Zakończenie panowania odbywa się albo w wyniku śmierci, albo poprzez abdykację. Dotychczas abdykowali Wilhelm I (1840), Wilhelmina (1948), Juliana (1980) oraz królowa Beatrix (2013).

abdykacja

 Podpisanie Aktu Abdykacji przez królową Beatrix

Zgodnie z tradycją holenderscy monarchowie i członkowie rodziny królewskiej są chowani w Nieuwe Kerk w Delftach, w tej samej krypcie, w której spoczywa protoplasta rodu Wilhelm Orański. Wstęp do krypty mają jedynie członkowie rodziny panującej. Nie ma ściśle określonych reguł królewskiego pogrzebu, ale trumna ze zmarłym władcą jest transportowana do Nieuwe Kerk w karawanie konnym, a główne wejście kościoła otwierane jest tylko z tej okazji.

Juliana - pogrzeb

Pogrzeb królowej Juliany

Symbole

Herb
Wzór herbu pochodzi z 1815 r., od powstania Królestwa Niderlandów. Wpisane w niego są elementy 3 innych herbów:

herb Oranje-Nassaumotto „Je Maintiendrai” (Utrzymam) wywodzi się z herbu dynastii Chalon i zostało przejęte przez Wilhelma Orańskiego lew pochodzi z herbu dynastii Nassau miecz i pęk siedmiu strzał w łapie lwa pochodzi z herbu Stanów Generalnych Republiki Zjednoczonych Prowincji – każda strzała symbolizuje jedną dawną prowincję. Ich pęk oznacza, że ich siła i potęga biorą się ze współdziałania.

królewski standard czyli flaga
Royal_Standard_of_the_NetherlandsJest to pomarańczowa flaga z niebieskim krzyżem Nassau, dzielącym ją na cztery kwadraty. W środku krzyża znajduje się herb Królestwa Niderlandów zwieńczony koroną i otoczony insygniami Wielkiego Krzyża Orderu Wojskowego Wilhelma. W środku każdego kwadratu znajduje się róg, wywodzący się z uzbrojenia księstwa Orange. Flaga powiewa nad pałacami Huis ten Bosch i Noordeinde Palace gdy monarcha przebywa w kraju, ale niekoniecznie w którymś z wyżej wymienionych pałaców.

 Przywileje

Rodzina królewska ma do swojej dyspozycji trzy oficjalne pałace: Huis ten Bosch (Dom w drzewach) w Hadze, Noordeinde Palace w Hadze, oraz monumentalny Pałac Królewski (Koniklijk Huis) w Amsterdamie, używany głównie do celów reprezentacyjnych.

Koninklijke Huis

Pałac Królewski w Amsterdamie / fot. Eppo Notenboom

Jest jeszcze pałac Soestdijk, który był do 2004 r. siedzibą królowej Juliany, obecnie jednak niezamieszkany i udostępniony do zwiedzania.

W czasie sprawowania oficjalnych obowiązków monarcha korzysta z bezpłatnych przejazdów pociągiem i przelotów samolotem (aczkolwiek bez całkowitej rezerwacji miejsc), ma także do dyspozycji kolumnę samochodów. Rodzina królewska (monarcha, królewski małżonek, dzieci) pozostają na utrzymaniu podatników (roczna pensja Willema-Alexandra wynosi 850 000 euro). Małżonkowi monarchy, następcy tronu oraz jego małżonkowi czy małżonce nie wolno podejmować żadnej pracy zarobkowej, w związku z czym otrzymują od państwa świadczenie, tzw. stipend, które nie podlega opodatkowaniu. Utrzymanie monarchii wynosi rocznie kilkadziesiąt milionów euro.

W-A i rodzina na balkonie

 Król Willem-Alexander, królowa Maxima oraz księżniczki Aleksja, Catharina Amalia i Ariane, 30 kwietnia 2013 r.  / fot. Eppo Notenboom

Święta i uroczystości związane z monarchą

Prinsjesdag (Dzień Księcia)
Tego dnia panujący wygłasza na wspólnej sesji obu izb Stanów Generalnych tzw. Mowę Tronową. Ceremonia odbywa się w Sali Rycerskiej (Ridderzaal) w starym parlamencie w Hadze (kompleks Binnenhof). Jest to wielką atrakcją, ponieważ monarcha przyjeżdża tam w Złotej Karocy, w towarzystwie najbliższej rodziny, a kareta eskortowana jest przez wysokich dygnitarzy dworskich i gwardię wojskową, co tworzy bardzo malowniczy orszak.

Prinsjesdag_2014_-_Koning_helpt_Koningin_uit_Gouden_Koets

Prinsjesdag 2014

Dzień Króla
Ten dzień nie odnosi się do żadnych uroczystości oficjalnych, ale jest radosnym obchodem urodzin monarchy, co stwarza Holendrom okazję do jednoczenia się w wielkim ulicznym karnawale, mającym miejsce w całym kraju. Tego dnia, ubrani na pomarańczowo, uczestniczą w różnego rodzaju rozrywkach, ale najbardziej charakterystycznym elementem jest uliczny jarmark, w czasie którego można sprzedawać co tylko się da. Do 2013 r. obchodzono Dzień Królowej (30 kwietnia). Od 2014 r. jest to Dzień Króla (27 kwietnia).

Koningsdag_Graft-De_Rijp_

  Dzień Króla (2014)

(Czytaj także: Święta narodowe).

Monarchia a Holendrzy

Holendrzy są narodem praktycznym i oszczędnym, toteż lubią ponarzekać na to, że utrzymanie rodziny królewskiej sporo kosztuje. W związku z kryzysem pojawiają się żądania obcięcia dotacji, obłożenia rodziny panującej podatkiem od spadku i ograniczenia Koningin_Julianapolitycznej roli monarchy. Choć ta przecież, mimo wyżej wymienionych uprawnień, nie jest przesadnie wielka. Ostatnim monarchą pragnącym wywierać realny wpływ na politykę była władcza królowa Wilhelmina, która na emigracji w czasie II wojny światowej posunęła się nawet do zdymisjonowania niewygodnego premiera. Jej następczynie, Juliana i Beatrix, zadowoliły się pozycją „matki narodu” i czynnika jednoczącego Holendrów, co w kraju od wieków podzielonym na suwerenne prowincje ma swoje znaczenie. Holenderskie władczynie bardzo dbały o dobre relacje z mieszkańcami królestwa, unikając przepychu i wywyższania się, co nie jest w Holandii mile widziane. Swoją pozycję budowały na osobistym autorytecie, co przyniosło im szacunek i popularność, chociaż monarchia przeżywała także kryzysy, związane m.in.  z niezbyt popularnymi wyborami małżeńskimi.
Na zdjęciu: królowa Juliana w czasie Dnia Królowej, 30 kwietnia 1960.

Mimo pewnej anachroniczności tej instytucji większość Holendrów opowiada się jednak za jej utrzymaniem. Z sondażu instytutu Synowate wynika, że 75% społeczeństwa jest zadowolone z monarchii, ponad 50% połowa uważa, że nic nie należałoby zmieniać, a tylko 11% obywateli Królestwa Niderlandów chciałoby przywrócenia republiki. Ale rok 2013 Willem FBjest dla Królestwa rokiem w pewnym sensie przełomowym – po ponad stu dwudziestu latach rządów kobiet tron objął mężczyzna, Willem-Alexander (Willem-Alexander Claus George Ferdinand Prins van Oranje, Prins der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Jonkheer van Amsberg), 46-letni syn królowej Beatrix, która przekazała mu władzę 30 kwietnia, w Dniu Królowej. Wiele zależy teraz od osobistych zdolności nowego króla. A ten zaczął panowanie w pierwszym roku obchodów 200-lecia powstania Królestwa Niderlandów (2 grudnia 1813 r. suwerennym władcą Holandii został książę orański Wilhelm I, który 16 marca 1815 r. ukoronował się na króla, co było oficjalnym początkiem powstania Królestwa Niderlandów). Na zdjęciu: Willem-Alexander.

 Królowie historyczni

AldgillisPanujący z dynastii Orange nie są i nie byli jedynymi królami w dziejach Holandii. We wczesnym średniowieczu, w okresie imperium Franków, ustrój monarchiczny istniał we Fryzji. Pierwszym domniemanym “królem” był prawdopodobnie panujący w latach 600-630 Audulf (zachowały się monety z jego wizerunkiem). Postaciami historycznymi (wspominają o nich źródła historyczne) byli kolejni władcy Fryzji: Aldegisel, który zmarł około 678 r., Radboud (680-719), za którego panowania państwo fryzyjskie osiągnęło swoje apogeum, oraz Poppo (674-734) – ostatni król Fryzji. Jedenaście wieków później koronę Holandii założył Ludwik Bonaparte (1778-1846), który panował w latach 1806-1810 i został Holendrom narzucony przez swego brata Napoleona. Abdykował, ponieważ był lojalny wobec Królestwa Holandii i nie chciał realizować bezwzględnej polityki cesarza Francji wobec tego kraju. Na zdjęciu: Aldegisel.

Królami, ale poza Holandią, byli Wilhelm z Holandii (1227-1256) – król Niemiec oraz Wilhelm III Orański (1650-1702) – król Anglii i Szkocji.

Renata Głuszek

Zdjęcia: http://www.koninklijkhuis.nl, Eppo W. Noteboom, Wikipedia

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.