Pejzaż z wiatrakiem

Czym byłaby Holandia bez swoich wiatraków? Na pewno pięknie ożywiają monotonię płaskiego polderu, są wielką atrakcją turystyczną i stanowią poza tym najpopularniejszą wizytówkę tego kraju. Kiedyś ciężko pracowały, obecnie wykorzystuje je się rzadziej – uruchamia raz na miesiąc, a w stanach alarmowych, gdy zachodzi taka potrzeba, nadal wypompowują wodę. No i przy okazji zdobią krajobraz lub służą za mieszkanie.

Te najczęściej fotografowane znajdują się w Kinderdijk, największym skupisku zabytkowych wiatraków w Holandii, które trafiły nawet na listę UNESCO. 

SONY DSCKinderdijk

W walce z wodą

Jak wszędzie, wiatraki holenderskie służyły do mielenia ziarna, ale także – co jest specyfiką tego kraju – wypompowywaniu wody z terenów zalanych i osuszaniu gruntu.

Kiedy burze przetaczają się przez Morze Północne i fale atakują wybrzeża Niderlandów, bramy do Morza Północnego zamykają się w celu ochrony wałów, a tym samym ziemi przed zalaniem. Jednakże od masywów górskich w centralnej Europie rzeki nieustannie dostarczają swe wody, które nie mogą zostać wchłonięte przez Morze Północne. Tak więc nadchodzi moment, gdy (słodka) woda rzeczna musi wpłynąć na obszary retencyjne terenów wiejskich. Kiedy prądy się uciszają, woda musi wpłynąć do Morza Północnego przez otwarte bramy. Na koniec woda z terenów podtopionych musi być wypompowana i doprowadzona do rzek i kanałów.

 Hendrik Avercamp (1585-1634) “Zimowy pejzaż z wiatrakiem”

Współczesne pompy potrzebują energii (diesel, gaz, elektryczność). Istnieje tylko pytanie, czy jest ona wystarczająca. Staroświeckie wiatraki nie potrzebują takiej energii i mogą się bez niej obejść. Istnieje jeszcze około 225 turbin powietrznych zdolnych do użytku. Jeśli okażą się sprawne w czasie testu przeprowadzanego w pierwszą sobotę miesiąca, ich właściciel dostaje nagrodę. Kosztuje to sporo pieniędzy z podatków (ku niezadowoleniu partii prawicowych), ale dzięki temu wciąż mogą funkcjonować.

Ciekawostka:
Aż do początku lat 60. na wypadek przerwania wałów wskutek powodzi gniazdka elektryczne musiały być montowane na wysokości nie niżej niż 1,50 m. Wiele domów trzymało w pogotowiu lampy olejne.

Język wiatraków

Wiele drzew w czasie swojego wzrostu podąża za światłem słonecznym, które przenosi się w kierunku przeciwstawnym do ruchu wskazówek zegara. Rosnące drzewa starają się śledzić w pewnym stopniu ten ruch słońca (trochę), co skutkuje spiralną strukturą włókien. Ta struktura oznacza, że są mniej podatne na skręt zgodnie z ruchem wskazówek zegara niż w przypadku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Przy użyciu głównego wału do budowy głównej osi wiatraka (przy usztywnionych żaglach skrzydeł) należy skierować skrzydła wiatraka w kierunku przeciwległym do ruchu wskazówek zegara, aby zniwelować wstrząsy w czasie działania. Z tego względu wiatraki są tradycyjnie przeciwstawne ruchowi wskazówek zegara. Oczywiście przy konstrukcjach z metalu to już nie jest potrzebne.

Teraz, kiedy zwykły kierunek rotacji wiatraka został określony, można nazwać pozycje skrzydeł, kierując się położeniem górnego skrzydła nieruchomego wiatraka. Takich pozycji jest dwanaście – sześć omówionych poniżej jest powszechnych dla całego kraju, sześć innych stosuje się lokalnie.

Bez żagli na skrzydłach:

  1. Skrzydło tuż przed najwyższą pozycją – pozycja szczęścia
  2. Skrzydło po najwyższym położeniu – pozycja smutku, np. z okazji pogrzebu,
  3. Skrzydło w najwyższym położeniu – pozycja krótkiej przerwy
  4. Pozycja dłuższej przerwy (konserwacja) – skrzydło w położeniu przekątnym

Z żaglami na skrzydłach:

  1. Położenie przekątne – alarm, potrzebna pomoc, np. cieśli

Kolejne sygnały zależą od lokalnych tradycji. W czasie II wojny światowej ruch oporu używał tych innych opcji w celach sygnalizacyjnych.

Gdy wiatrak i skrzydła są udekorowane:

  1. Wiatrak świętuje.

Ta opcja jest stosowana głównie we Fryzji.

Znajomość mowy wiatraków jest już dziś znana, niestety, głównie na polderach. Poniżej wiatraki z Ravenstein…

Lithoijen…

oraz Kinderdijk

Kinderdijk

Han Tiggelaar

Zdjęcia: Dorota Mazur / Rysunek:  Molens van Nederland (Herman Besselaar)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.