Architekci

I ŚREDNIOWIECZE

Architekci średniowiecza wywodzą się z rzemieślników, co oznacza, że zaczynali jako murarze, a potem awansowali do rangi budowniczych. Jako praktykujący budowniczy wędrowali z jednego kraju do drugiego, a więc nie podlegali miejscowym cechom. Byli wolnymi murarzami (masonami) w pełnym tego słowa znaczeniu. Architekt był często określany przez terminologię wywodzącą się z rzemiosła: mistrz murarstwa (lub arch-mason) lub po prostu „mistrz” lub „mistrz pracy”. Słynni murarze cieszyli się wielkim respektem. Ich imiona są we francuskich katedrach uwieczniane w labiryntach podłóg.

Początek XIII wieku

Od początków średniowiecza nazwiska budowniczych nie są już znane. Jedynym znanym nazwiskiem, które wyłania się z mroku dziejów, jest  Villard de Honnecourt, który pozostawił po sobie bardzo unikalny szkicownik, jedyny ślad jego działalności.

Honnecourt

Strona ze szkicownika Villarda de Honnecourt

XIV wiek

W tym okresie, aż po XVI wiek, najbardziej znana jest dynastia Keldermans.

Jan Keldermans  (1375 – 1445). Pracował głównie w okresie księstwa brabanckiego, potem został architektem Mechelen.  Zbudował kilkanaście krypt grobowych, wznosił także St. Gummarus Lier w Ratuszu  Leuven oraz kościół św. Piotra w Leuven. Na zdjęciu: ratusz w Leuven

 XV wiek

Andries Keldermans (1400 – 1488). Współpracował z innymi architektami, a w jego dorobku znalazły się m.in. następujące dzieła: kościół św. Wawrzyńca w Alkmaarze, Sint-Lievensmonstertoren w Zierikzee, katedra St. Rombouts w Mechelen, ratusz w Middelburgu. Fot.: Ratusz w Middelburgu

Antoon I Keldermans (1440 – 1512).
Spod jego ręki wyszły m.in.  projekty kościołów św. Gertrudy w Bergen-op-Zoom, Naszej Pani w Veere i Naszej Pani w Dordrechcie. Fot: Kościół Naszej Pani, Dordrecht.

Antoon II Keldermans (ca. 1450 – 1515).
Zbudował m.in.  kościół św. Wawrzyńca w Alkmaarze, ratusz w Middelburgu (razem z Andriesem) oraz  Dom Chleba w Brukseli. Fot. Kościół św. Wawrzyńca, Alkmaar

VI i XVII wiek

Hendrik de Keyser (1565 – 1621). Był architektem Amsterdamu. Przypisuje mu się bardzo różne dzieła, takie jak stara giełda w Amsterdamie (1608), tamże Kościół Południowy (1603) i Westerkerk (1620), a w Delftach ratusz. De Keyser był również utalentowanym rzeźbiarzem – wykonał grób Wilhelma Orańskiego I w nowym Kościele w Delftach. Fot. Ratusz, Delfty

Lieven de Key (Gent ca. 1560 – Haarlem 1627). Był architektem Haarlemu. Wykonał nowe fasady średniowiecznego ratusza w Lejdzie (1594), rynku mięsnego w Haarlemie (1602) i wieży Nowego Kościoła w Haarlemie. Fot. Targ mięsny w Haarlemie

Jacob van Campen (1595 – 1657). Był dobrze znany jako malarz Haarlemu, ale zyskał także sławę jako architekt. Zaprojektował Mauritshuis w Hadze (1633), ratusz w Amsterdamie (1648, obecnie Pałac Królewski), ówcześnie największy ratusz na świecie! Inne budowle Campena to Nowy Kościół w Haarlemie i dom Huygena w Hadze (zburzony). Fot. Pałac królewski, Amsterdam. Panorama Dam squire

Koninklijk paleis Amsterdam

Architektami tworzącymi w stylu Jacoba Campena byłi w owym czasie Filip Vingboons, Pieter Post oraz Arend van ‘s-Gravesande. U Jacoba van Campena studiował Tylman z Gameren, późniejszy budowniczy pałaców w Warszawie (czytaj: Architekt z Utrechtu).

Pilips Vingboons (1607 Amsterdam – 1678 Amsterdam). Był twórcą typowego dla Amsterdamu dzwonowatego szczytu fasady domów. Ten typ fasady zyskał popularność dzięki tzw. kamienicom Cromhout. Fot. Domy Cromhout, obecnie Muzeum Biblii

Cromhout Huizen

Pieter Post (1608 – 1669). Od 1645 r. pełnił funkcję nadwornego architekta księcia Fryderyka Henryka. Jego dzieła to ratusz w Maastricht, budynek Wagi w Lejdzie  (1657) oraz wagi w Goudzie (1668, obecnie muzeum sera Gouda), Kościół Wschodni w Middelburgu, Kruithuis w Delftach oraz zamek w Heeze. Fot.  Dom Wagi, Gouda

 

Arend van ’s-Gravesande (ca. 1610 ‘s-Grave-sande -1662 Middelburg). Wzniósł w Lejdzie sporo budowli, w tym kościół Mare, Sukiennice, Bibliotheca Thysiana, dom rodziny van Leyden van Leuveen (het Huis van Leyden) oraz zbrojownię. Fot. Kościół Mare w Lejdzie, rys. z Atlasu de Wita, 1698

Pieter Arentsz Noorwits: (1612 – 1669).
W Hadze zbudował Nowy Kościół na placu Spui, w latach 1639-1640 wzniósł klasycystyczny ratusz w Middelharnis według projektu Arenta van ‘s-Gravensande. Fot. Middelharnis, dawny ratusz (obecnie muzeum “ien Poortvliet).

Adriaan Dorsman (1635 Vlissingen – 1682 Amsterdam). Jego dzieło to Kościół Luterański (Oudw Lutherse Kerk) na placu Spui w Amsterdamie (1668). Fot. Kościół Luterański na placu Spui, Amsterdam

II HOLENDERSKI KLASYCYZM

Daniël Stalpært (1616 Amsterdam – 1676 Amsterdam). Jest znany z dawnego magazynu marynarki wojennej w Amsterdamie (’s Lands Zee Magazijnen, 1665), w którym od 1973 r. mieści się Muzeum Morskie. Jego piękna sylweta określana jest mianem holenderskiego klasycyzmu, stylu rodzącej się Republiki. Fot. Muzeum morskie w Amsterdamie.  Panorama city-side

Zee Magazijn

Jacob Roman (1640 Haga – 1716 Haga). Zbudował ratusz w Deventer (1693). Fot. Ratusz w Deventer

Stadhuis in Deventer

Maurits Post (1645 Haga – 1677 Haga). Zbudował posiadłość w Amerongen (1676) oraz pałac Soestdijk (1675). Fot. Pałac królewski w Soestdijk

Soestdijk 2

Steven Vennecool (1657 Amsterdam – 1719 Amsterdam). jego dzieło to Ratusz w Enkhuizen (1686). Fot.  Ratusz w Enkhuizen

Stadhuis Enkhuizen

Daniël Marot (uchodźca francuski, Paryż 1661 – Amsterdam 1752). Jego ulubionym stylem był barok i był jedynym znaczącym architektem w Republice Zjednoczonych Prowincji w pierwszej połowie XVIII w. Wiele dzieł architektonicznych w Hadze jest dziełem Marota: rezydencja rodziny Wassenaer Obdam na rogu Kneuterdijk (1716), kilkanaście domów nad kanałem Prinsessegracht, dom Noordeinde, fasada Biblioteki Królewskiej (1734), ponadto rozbudował pałac Huis ten Bosch. Na zdjęciu: dom rodziny Wassenær-Obdam.

Pieter de Swart (1709 –1772). Jego
dzieła to pałac Lange Voorhout w Hadze (obecnie Teatr Królewski), pałac Herengracht w Hadze (1750), Brama Delftska w Rotterdamie (zniszczona 10 maja 1940 przez Niemców w czasie bombardowania). Na zdjęciu: pałac Lange Voorhout.

Oudshoorn (1810 Nieuwveen – 1875 Amsterdam). zaprojektował Pałac
Przemysłowy w Amsterdamie (Paleis-voor-Volksvlijt), otwarty w 1857, zniszczony w pożarze w 1929. Fot. Pałac przemysłowy w Amsterdamie


.
P.J.H. (Pierre) Cuypers (1827 Roermond – 1921 Roermond). Uprawiał styl neogotycki, jego dzieła architektoniczne to  Dom Cuypera w Roermond; Dworzec Centralny w Amsterdamie (18??); Rijksmuseum w Amsterdamie, zamek retro “de Haar” w pobliżu Utrechtu oraz wiele kościołów, zarówno w ojczyźnie, jak i za granicą. Fot. Dworzec Centralny w Amsterdamie

Centraal Station van Amsterdam

Poeta Vondel napisał: “Wzdłuż nabrzeża IJ, wznosi się cudowna otwartość, która nosi się jak cesarzowa, korona Europy…” (W dawnych czasach Amsterdam był wraz z Pragą i Wiedniem jednym z trzech imperialnych miast Europy.) Dworzec Centralny jest eleganckim zwieńczeniem tej cudownej otwartości.

Central Station in het water

Dworzec Centralny, widok obecny

Dworzec został wzniesiony nad IJ frontem do miasta. Podobnie jak te w Hadze,
Utrechcie i Baarn, wciąż posiada autentyczne królewskie poczekalnie.

Central Station 3

III MODERNISTYCZNA ARCHITEKTURA HOLENDERSKA

Styl szkoły amsterdamskiej (około 1910-1930) charakteryzuje połączenie cegły z akcentami kamiennymi. Miejscem narodzin tej maniery był Amsterdam, ale naśladowano go także w innych miastach Holandii. Kluczowi reprezentanci to H. P. Berlage, J. M. van der Mey, M. de Klerk oraz P. L. Krame. Fot. Wouda-gemaal, stacja pomp parowych w Lemmer, największa na świecie (1920), przykład typowej dla tego stylu symetrii

Amsterdamse school

Szkoła delfijska (ok. 1939-1960) była odpowiedzią na szkołę amsterdamską. Głównym jej promotorem był Jan Marinus Granpré Molière. Charakterystyczne dla niej  było użycie cegieł i kamieni w tradycyjnej kombinacji oraz opieranie się na tradycyjnych wartościach i normach, włączając w to tradycyjne holenderskie budownictwo wiejskie. Dla reprezentantów tego kierunku szkoła amsterdamska była zbyt dekoracyjna. Architektura miała być „pokorna i podporządkowana” i nie wyróżniać się niczym szczególnym, bo piękno tkwi w prostocie dobrej harmonii przestrzeni, masy i światła. Funkcjonalność budynku musi być odzwierciedlona w jego kształcie. Dlatego też jest wielka różnica pomiędzy projektem domów (prostym i niewymyślnym) a projektem budynków publicznych, takich jak ratusze i kościoły. Ten ostatnie muszą być monumentalne, aby podkreślić ich znaczenie. Szkoła z Delft odcisnęła wyraźny ślad w architekturze przed II wojną światową  i po wojnie, gdy odbudowywano zniszczone miasta. Fot. Gijsbert Friedhof: ratusz w Enschede, 1933

Enschede_Stadhuis

Odpowiedzią na szkołę z Delft było „nowe budownictwo” (het Nieuwe Bouwen), znane także jako „nowy pragmatyzm” (1920-1940). Ten styl charakteryzuje się płaskim dachem i białym tynkiem fasad bez ornamentyki. Bardzo ważne było światło, powietrze i przestrzeń. Lekkie konstrukcje z wielkimi oknami łączyły wnętrze i przestrzeń na zewnątrz, co miało związek z panującym poglądem, że „człowiek potrzebuje światło dla zdrowia”. W Holandii „nowe budownictwo” było reprezentowane przez dwa ugrupowania architektów: „opbouw” (budynek) – Rotterdam 1920 i „8” – 1927 Amsterdam. Najbardziej znane nazwiska projektantów tego kierunku to JJP Old, M. Brinkman oraz W. of Tijen.

Openlucht school

Openluchtschool, Amsterdam, 1930

W zakresie międzynarodowym ten ruch był powiązany z C.I.A.M. (Congress Internationaux Architecture d’Modern z 1928, zorganizowany przez szwajcarskich architektów Le Corbusiera i Karla Mosera).

Bauhaus

 IV NIDERLANDZCY ARCHITEKCI MODERNISTYCZNI

H.P. Berlage (1856 Amsterdam – 1934 den Haag). Zaprojektował
m.in. budynek Towarzystwa Ubezpieczeniowego, w Hadze muzeum miejskie, w Amsterdamie giełdę, w Veluwe domek myśliwski św. Huberta oraz ratusz w Usquert. Na zdjęciu: Beurs van Berlage.

K.P.C. de Bazel (1869 den Helder – 1923 Amsterdam). Zbudował
biura “de Heidemaatschappij” w Arnhem;  siedzibę Holenderskiej Kompanii Handlowej w Amsterdamie (obecnie archiwum miejskie) oraz wiele willi. Fot. Nederlandse Handel-Maatschappij.

W.M. Dudok (1884 Amsterdam – 1974 Hilversum). Zbudował ratusz miasta Hilversum, krematorium w Westerveldzie, supermarket Bijenkorf w Rotterdamie, teatr miejski w Utrechcie, biura Erasmus w Rotterdamie, etc. Fot. Biurowce Erasmus w Rotterdamie / Johan Bakker

G. Th. Rietveld (1888 Utrecht – 1964 Utrecht). Zasłynął m.in. dzięki tzw. Domowi Rietvelda-Schrödera w Utrechcie, zbudował także domy w Kinderdijk, den Dolder, Velp, etc. Do jego projektów należą poza tym Hall Juliany w centrum wystawienniczo-konferencyjnym Jaarbeurs w Utrechcie, pawilon wystawienniczy w Arnhem. Rietvel zaprojektował także wiele mebli w podstawowych kolorach. Fot. Dom Rietvelda-Schrödera

J.J.P.(Ko) Oud (1890 Purmerend – 1963 Wassenaar). Wprowadził
pierwsze oznaki tzw. Stylu. Zaprojektował n.in. liczne domy w Rotterdamie, tamże Café de Unie, Pomnik Narodowy na placu Dam w Amsterdamie. Fot. Café de Unie

.


M.J. Granpré-Moliere
(1883 Oudenbosch – 1972 Wassenaar). Jego dzieła oznaczają początek “szkoły z Delft”). W jego dorobku znajduje się  osiedle Tuindorp pod Rotterdamem, ratusze w  Naaldwijk, Zwijndrecht i Uithoorn oraz kilkanaście kościołów. Fot. Dzielnica Tuindorp

Tuindorp Vreewijk

J.Duiker (1890 den Haag – 1935 Amsterdam). Zaprojektował m.in. Sanatorium Zonnestraal w Hilversum, “Outdoor School” w Amsterdamie, klub-restaurację Cineac w Amsterdamie. Cineac, Amsterdam

M. Duintjer (1908 Veendam  – 1983 Amsterdam). Spod jego ręki wyszły projekty Country Hall (dla Stanów Prowincjonalnyc)h w Zwolle; bank Holenderski w Amsterdamie, tamże biuro ABC oraz kilkanaście kościołów w Amsterdamie i Amstelveen. Fot. Provinciehuis Overijssel, Zwolle

Provinciehuis Overijssel,

W. van Tijen (1894 Wormerveer – 1974 Zandvoort). Projekty van Tijena to m.in. budownictwo socjalne w Rotterdamie w czasie powojennej odbudowy miasta, apartament Park Avenue, Bergpolderflat, Plaslaanflat. Fot. Parklaanflat, Rotterdam

J.A. Brinkman (1902 Rotterdam – 1949 Rotterdam) en L.C. van der Vlugt (1894-1936). Byli znaczącymi reprezentantami kierunku “nowe budownictwo” i nawet dzielili jedną
pracownię.  Do ich najważniejszych dzieł należy fabryka Nelle w Rotterdamie, tamże stadion Feyenoord, standardowa budka telefoniczna Poczty Królewskiej, kilkanaście domów i inne. Na zdjęciu: fabryka van Nelle, Rotterdam.

C. G. (Cees) Dam (1932). Jego dzieło to Stopera (Hall i Opera, 1986),  giełda (1987, obecnie siedziba wydawców gazety NRC) oraz Dom Przyszłości w Amsterdamie. W 1993 roku został profesorem architektury w Delftach. Fot. Stopera, Amsterdam    

Stopera (Buitenzijde) Amsterdam

 Stopera (Buitenzijde) Amsterdam 2

Około roku 1950 w Rotterdamie w architekturze wyraźnie zaznaczył się kierunek „nowe budownictwo”, co wiązało się z powojenną odbudową miasta. Wiodący reprezentanci to J.H. van den Broek & J. B. Bakema, E. F. Groosman, W. van Tijen oraz H. A. Maaskant.

Winkelcentrum Lijnbaan

 Centrum handlowe Lijnbaan, Rotterdam  

 Aula bouwkunde, T.U.-Delft

Aula Uniwersytetu Technicznego w Delftach

E.F. Groosman (1917 Ovezande – 1999 Maassluis). Dzieła tego projektanta to kompleks sportowo-wystawienniczy Ahoy w Rotterdamie, tamże Parkflat i kilkanaście domów mieszkalnych. Fot. Kompleks Ahoy, Rotterdam

Ahoy complex Rotterdam

H.A. Maaskant (1907 Rotterdam  – 1977 Rotterdam). Zapojektował Groothandels-gebouw i Euromast w Rotterdamie, hotele Hilton w Rotterdamie i Amsterdamie; molo w Scheveningen, biura Stanów Prowincjonalnych Brabancji w stolicy den Bosch (oficjalna nazwa: ‘s-Hertogenbosch). Fot. Groothandelsgebouw

Groothandelsgebouw

Bracia Evert (1898 Rotterdam – 1978 Rotterdam) en Herman Kraaijvanger (1903 Rotterdam – 1981 Rotterdam). Przed II wojną światową zaprojektowali wiele budynków mieszkalnych, szkół i kościołów, a po wojnie m.in. halę koncertową ‘De Doelen’, budynek poczty głównej w Rotterdamie. Fot. De Doelen, Rotterdam  

De Doelen (buitenzijde) Rotterdam

De Doelen (binnenzijde) Rotterdam

Rem Koolhaas (geb.1944 Rotterdam). Był założycielem słynnego Urzędu ds. Architektury Metropolitalnej (OMA), obecnie jest najbardziej znanym w świecie i wpływowym współczesnym architektem holenderskim. Stylowi OMA podporządkowana jest architektura Hallu Sztuki (Kunsthal) i Museumpark w Rotterdamie. Zagraniczne projekty Koolhaasa to Muzeum Guggenheima w Las Vegas, ambasada Holandii w Berlinie, siedziba władz chińskiej telewizji w Beijing (Pekin) stanowią doskonały przykład jego koncepcji architektonicznych. Fot. Ambasada Holandii w Berlinie

Nederlandse Ambassade Berlin

Uwaga:
W Polsce można napotkać liczne wpływy architektury niderlandzkiej, czego szczególnym przykładem są Gdańsk oraz Warszawa, w której za czasów Jana III Sobieskiego działał Tielman van Gameren – c
zytaj:  Architekt z Utrechtu, a także Szczecin – Gdańsk.

Duże zainteresowanie wywołał projket nowej ambasady Królestwa Niderlandów w Warszawie – czytaj: Ambasada w ogrodzie

Oprac. Han Tiggelaar

Zdjęcia: Wikipedia

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.