Aż do 1840 r. istniała jedna, historyczna prowincja Holandia, nigdy jednak nie istniało plemię Holendrów. Pojęcie to zrodziło się po długim procesie formowania się Holandii jako miejsca krzyżowania się i koegzystowania różnych starożytnych ludów oraz ludności napływowej, z których każdy wniósł coś własnego. O dziejach tej niegdyś potężnej i bardzo wpływowej prowincji oraz o tym, kim jest Holender, opowiada poniższy artykuł.

Procesy prowadzące do powstania Holandii rozpoczęły się w okresie wędrówek ludów. Najważniejsze z tych ludów to Fryzowie i Chattowie.

Fryzowie byli plemieniem indo-germańskim, które pod naciskiem ekspansywnych ludów bałtyckich przemieszczało się zachodowi Europy i na swej trasie dotarło na wybrzeża Morza Północnego, leżące obecnie na terytorium Holandii. Inne plemię indo-germańskie, Chattowie, również pod presją napierających plemion słowiańskich, udali się na południowy zachód. Z powodu gwałtownych sporów rozproszyli się w niemieckiej Hesji na wiele innych grup (wliczając w to Caninefatów i Batawów), z których wyłoniły się trzy główne:

• Chattowie, z których po jakimś czasie pewna grupa przeniosła się do Anglii (porównaj: Chatham = Chatheim)
• Caninefatowie, którzy osiedlili się wzdłuż holenderskiego wybrzeża Morza Północnego. Tym samym Caninefatowie wymieszali się z południowymi Fryzami, którzy pojawili się tam nieco wcześniej. Z tej mieszaniny wyłonili się Rijnlanders [Rijnland = obszar nad tzw. Starym Renem – odnogą Renu, Rijnlanders = mieszkańcy tego obszaru. Rijnland jest terminem specyficznie holenderskim.]
• Batawowie, którzy około 500 r. p.n.e. zasiedlili tereny pomiędzy rzekami Starym Renem, Waal i Mozą. Rzymianie nazywali ojczyznę Batawów „wyspą Batawów”. Batawowie stopniowo mieszali się z “Rijnlandersami” i wtedy zaczęło pojawiać się określenie Holandia. Po paru wiekach batawska nazwa ojczyzny stała się nazwą całego obszaru. Oznacza ona tereny leśne. Dla porównania: niemieckie „Holz-” i saksońskie „Holt”-lands.

W 889 r. król Arnulf potwierdził prawa do domen Kennemerland i Maasland fryzyjskiemu (?) hrabiemu Gerolfowi, co dało początek administracyjnej odrębności Holandii, ale wciąż oficjalnie ziemia ta była nazywana Rijnlandem. Formalna nazwa “Holandia” pojawiła się w 1101 r. wraz z zapiskiem “Florentius II comes de Hollant” (Floris II, hrabia Holandii). od tej pory tak właśnie oficjalnie nazywano te ziemie. W 1568 r. rozpoczęła się osiemdziesięcioletnia wojna z katolicką Hiszpanią, która doprowadziła do zjednoczenia Geldrii, Holandii, Zelandii, Utrechtu, Overijssel, Fryzji i Groningen w ramach tzw. Unii utrechckiej. Był to początek tak sławnej później Republiki Siedmiu Zjednoczonych Prowincji.

W czasie francuskiej okupacji w 1807 r. Francuzi podzielili Holandię na 10 departamentów, ale w 1814 r. zgodnie z Konstytucją nowo powstałego Królestwa Niderlandów zastąpiono je przywróconymi starymi prowincjami. Należała do nich Holandia, ale 4 listopada 1840 r. podzielono ją na Holandię Północną i Holandię Południową (ta druga utraciła w tym momencie pewne obszary na rzecz Utrechtu i Brabancji Północnej). Ten podział został wymuszony przez pozostałe prowincje, obawiające się dominacji Holandii.

HOLENDER

Holandia jest historycznym hrabstwem, na którego bazie powstało państwo Holandia – the Netherlands (Niderlandy). [Oficjalna polska nazwa kraju „Holandia” nie pozwala, niestety, rozgraniczyć tych dwóch organizmów, utożsamiając kraj z prowincją – przyp. rg] W największym skrócie, pod względem kulturowym jest to obszar nazywany przez Rzymian Batawią, gdzie koegzystowały różne plemiona.

Ten wspólny rozwój zapoczątkowany został przez następujące czynniki:

• fryzyjscy hodowcy: holendersko-fryzyjskie krowy i konie nadal cieszą się w świecie dużą sławą
• rolnicy z plemion Caninefates – holenderskie warzywa i kwiaty są znane w całym świecie
• batawscy inżynierowie – budowniczowie tam oraz producenci owoców. W porównaniu z zachodnim wybrzeżem Morza Północnego (od Zelandii po Danię) tylko w obecnej Holandii morze to nie naruszyło wydm aż po wyspy Wadden.

Ci protoplaści Holendrów wspólnie zostawali z konieczności rybakami, potem budowniczymi statków, aż w końcu utworzyli pierwszy zarząd ds. statków (pierwsza flota holenderska, militarna tradycja batawskiej straży została przeniesiona na struktury związane z wodą), aby wspólnie bronić się przed najazdami wikingów. To przyciągało do Holandii wielu ludzi z innych prowincji, nawet z zagranicy. Ci „Holendrzy” zapewniali kontakt z innymi krajami, tak więc mając flotę, zostawali kupcami. Drogi wodne: rzeki z przystaniami i statkami, już posiadali.

Uwagi:

• Fryzowie i Batawowie bronili swojej niepodległości już w czasach rzymskich. Formalnie byli sojusznikami (foederati). Wspólnie bronili tej pozycji (rok 28 n.e. – czytaj Flevoland, a w 68 r. – czytaj rozdział: Prehistoria i czasy antyczne).
• Ponieważ cesarz złamał szlachecką przysięgę (wliczając w to zobowiązanie do wzajemności) i nie udzielił Holendrom pomocy w ich walce z wikingami, Holandia stała się de jure (prawnie) niezależna od cesarza.
• Aby zebrać pieniądze na obronę przeciwko wikingom władca Holandii Dirk III wymusił w 1018 r. nielegalne opłaty w mieście Vlaardingen. Wzbudziło to sprzeciw prałatów, którzy wezwali na pomoc cesarza Henryka II, ale jego wojska zostały pokonane przez Dirka III w bitwie pod Vlaardingen. Podobna porażka miała miejsce w 1047 r. Dzięki tym zwycięstwom Holandia stała się niezależna także w praktyce.

Tak więc prawdziwy Holender wyłonił się dopiero z mieszanki tych wszystkich przedsiębiorczych ludzi, których od pewnego momentu zaczęto nazywać właśnie Holendrami. Biorąc pod uwagę ten kompilacyjny proces (który później następował w mniejszym lub większym stopniu również w innych prowincjach), jest jakaś logika w nazywaniu przez cudzoziemców Holendrami wszystkich mieszkańców Niderlandów.

Han Tiggelaar

 czytaj również: Holandia Północna, Holandia Południowa