Moresnet

Być może niewiele osób zna historię Neutralnego Moresnetu – małego, istniejącego zaledwie przez 100 lat (1816 – 1919) państewka graniczącego z Holandią, Prusami, a od 1830 r. także i z Belgią. Dla Polaków stanowi ono ciekawy polski trop – w 1908 r. proklamowano w nim Państwo Esperantystów, a esperanto, jak wiadomo, jest językiem stworzonym przez polskiego lekarza (żydowskiego pochodzenia) Ludwika Zamenhoffa.

Moresnet graniczyło na północy z Holandią, na wschodzie z Niemcami (Prusy) a na południu i zachodzie z Belgią.

W tym kraju obowiązywały 4 (!) oficjalne języki: niemiecki, francuski, niderlandzki i esperanto. Jego powierzchnia wynosiła 3.44 km2, a w 1816 r. gęstość zaludnienia wynosiła 74.5 osoby na km2 (w 1858 r. było to 10 razy więcej).

1000px-Flag_of_Moresnet.svg

 Flaga Moresnetu

Geneza

Neutralne Moresnet zostało utworzone na mocy Traktatu Granicznego z Aachen z 1816 r. w wyniku konieczności wyznaczenia nowych granic państw europejskich po upadku Napoleona. Ważna rolę w procesie tworzenia tego państewka odegrała kopalnia cynku we wsi La Calamite (nid. Kalamis), na którą wielki apetyt miały Prusy. Wobec braku zgody pomiędzy Zjednoczonym Królestwem Holandii a Prusami terytorium Moresnet podzielono na 3 części:

  1. zachodnia część wraz ze starym miastem Moresnet trafiła do Zjednoczonego Królestwa Niderlandów
  2. wschodnia część, z Nowym Moresnetem została włączona do Prus pod nazwą Pruskiego Moresnet
  3. część pomiędzy tymi terenami, wraz z La Calamine i jego kopalnią cynku, utworzyła niezależne minipaństewko Moresnet.

Moresnet

Po odłączeniu się Belgii od Królestwa Zjednoczonych Niderlandów, na mocy Traktatu Londyńskiego w 1839 r., holenderska część Moresnetu została włączona do Belgii (Holandia nigdy jednak formalnie nie zrezygnowała z praw do tego obszaru)

Neutralne Moresnet

W 1816 r. w Moresnecie mieszkało zaledwie 256 osób, ale rozwój kopalni cynku i związany z tym boom gospodarczy wpłynęły na wzrost liczby ludności. W 1830 r. wynosiła ona już około 500, a w 1858 r. – 2572. Z tej liczby około 700 należało do „neutralnych” (byli to potomkowie oryginalnej populacji), 850 Belgów, 800 Prusaków, 200 Holendrów i około 20 imigrantów.

Z zamieszkaniem w Moresnet wiązało się wiele korzyści. Sprawujące rządy “Société des Mines et de Zinc de la Vieille Fonderies Montagne” (utworzone przez chemika Jean-Jacquesa Daniela Dony’ego, czas jakiś głównego udziałowca kopalni) prowadziło politykę prospołeczną. Ludności zapewniano odpowiednią opiekę medyczną, raty pożyczek były bardzo niskie, import nie był opodatkowany, niskim cenom towarzyszyły wyższe zarobki, wolno było produkować na własne potrzeby alkohol (którego nadwyżki przemycano do Holandii). Do minusów należał status bezpaństwowca.

Moresnet_Karte

Pocztówka z 1900 r.

Wobec braku armii, co wiązało się z neutralnością państewka, nie istniała konieczność służenia w wojsku w Moresnecie, ale mężczyźni powyżej 20 roku życia musieli odsłużyć swoje – w Holandii lub w Prusach. Służba w armii pruskiej nie cieszyła się jednak popularnością, ponieważ trwała dłużej niż w ZKH (aby pozyskać rekruta, Prusy uciekały się do różnych kruczków prawnych).

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/Drilandenpunt.jpgHet Vierlandenpunt in de gemeente Vaals (Nederland)

Państwo Esperanto “Amikejo”

Ważną postacią w historii Moresnetu był lekarz Wilhelm Molly, lekarz i zapalony esperantysta – tu właśnie pojawia się polski trop. Urodzony w Prusach Molly przybył do Wilhelm_Mollytego niezależnego państewka aby odbywać praktykę lekarską (był głównym lekarzem kopalni). Medycyna nie była jednak jedynym obiektem zainteresowań niemieckiego doktora, bowiem założył wkrótce biuro podróży – Kelmiser Verkehrs Anstalt, a dzięki przystąpieniu do Société de la Vieille Montagne, sprawił, że Moresnet (na wzór pruski) zaczął drukować własne znaczki pocztowe. Miało to podkreślić niezależność Moresnetu, ale nie spodobało się komisarzom, którzy zakazali tej praktyki, powołując się na obowiązujące prawo francuskie, przyznające monopol na wydawanie znaczków państwu. Na zdjęciu: Wilhelm Molly.

MoresnetMolly nie poprzestał jednakże tylko na wydawaniu znaczków, ale z pomocą przyjaciół – zapalonych esperantystów, m.in. francuskiego profesora Gustave Roya – postanowił przekształcić Moresnet w Esperanckie Państwo „Amikejo” (amikejo = miejsce wielkiej przyaźni). Uroczyste proklamowanie Wolnego Państwa Esperanto nastąpiło w 1908 r., a w czasie ceremonii orkiestra górnicza odegrała „Marsz Amikejo”, który miał stać się hymnem Moresnetu. Po tym wydarzeniu prasa międzynarodowa obwieściła utworzenie Państwa Esperanto. Na zdjęciu: znaczek Moresnetu.

Tymczasem jednak historia neutralnego Moresnetu dobiegała już końca, co wiązało się z wyczerpaniem się w 1885 r. złóż rud cynku, a także z zakusami Prus do przejęcia kontroli nad tym regionem (Prusy posuwały się nawet do takich posunięć, jak odcinanie dostaw elektryczności i połączeń telefonicznych w 1900 r.). Sami moresnetczycy, świadomi nieuchronności końca neutralności, woleli zostać wcieleni do Belgii. Neutralność skończyła się wraz z wybuchem I wojny światowej i niemiecką okupacją. Na mocy Traktatu Wersalskiego z 1919 r. Moresnet stał się częścią Belgii. Wprawdzie w czasie II wojny światowej został zaanektowany przez III Rzeszę, ale w 1944 r. powrócił do Belgii.

Obecnie region jest częścią niemieckojęzycznej gminy Kelmis w Belgii.

Historię neutralnego Moresnetu przypominają pamiątki niewielkiego muzeum (Neu-Moresnet, Maxstrasse 9, 4721) oraz wciąż istniejące znaki graniczne – z 60 zachowało się do naszych czasów 50.

oprac. Renata Głuszek

źródło: Neutral Moresnet

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.