De „Kerstman” reist de wereld rond, maar in Nederland doet hij op een wel heel originele manier. Hij komt daar niet in een slee getrokken door rendieren, maar – niet zo verwonderlijk voor een land van zeevaarders! – hij komt er met een boot, en hij … komt niet alleen, maar met een grote groep helpers!
De Nederlandse Kerstman, beter bekend als „Sinterklaas”, is een echte Kerstman, gekleed in het gewaad van een bisschop. De inwoners van Nederland zijn gelukkig nog niet bezweken voor de commerciële Amerikaanse invloed maar hebben de oude traditie van dit mooie, magische feest behouden. In Nederland heeft de schitterende viering nog steeds een band met de geschiedenis van het land. Dus heeft het volk er een gebruik van de christelijke wereld, (verering van St. Nicolaas) perfect ingepast in de eigen tradities.
Seremonies
Sinterklaas verblijft in Nederland vanaf de eerste zaterdag na St. Maartens dag (op 11 november) tot en met 5 december. Hij komt met de stoomboot uit Spanje, omringd door kleurrijk geklede lieden met zwarte gezichten, de zogenaamde Zwarte Pieten. Ook zijn witte paard met de naam Schimmel komt mee.
Sinterklaas wordt begroet met een grote plechtigheid waarbij de kinderen Zie ginds komt de Stoomboot zingen.
Daarna bezoekt de exotische gast alle dorpen en steden en wordt op de route (varend over het water en rijdend op het witte paard) belaagd door kinderen die gespannen op zijn vonnis wachten – hebben ze zich wel of niet goed gedragen? Sinterklaas heeft immers in zijn grote boek al de namen van hen die onbeleefd waren, opgeschreven. Onhandelbare kinderen krijgen dus geen cadeaus. Maar meestal maakt Sinterklaas plechtig bekend dat er dit jaar in de stad (of dorp) niemand bestraft behoeft te worden. Van af dat moment kalmeren de kinderen en willen ze genieten van het zo speciale strooigoed. Hoewel… nog even niet! Er is nog een moment van twijfel als blijkt dat de geschenken tijdens de reis bedorven zijn door het opspattend zeewater of verloren zijn als gevolg van de storm. Maar tot hun vreugde verschijnt er dan een Zwarte Piet die de zakken met snoep en zoetigheden gered heeft, die worden dan uitgedeeld aan de kinderen. Afbeelding: pepernoten
Nu kan Sinterklaas ontvangen worden door de burgemeester. Zijn aankomst wordt vaak verslagen door de lokale televisie en hij wordt net zo vaak geïnterviewd als een echte tv-ster. ‘s Avonds zetten de kinderen hun schoentjes voor de schoorsteen met een wortel of een suikerklontje voor Schimmel erin. Zal Sinterklaas naar hun huis komen om daar een geschenk achter te laten? Meestal is dat een klusje voor Zwarte Piet, dan glipt hij daarvoor door de schoorsteen naar binnen (en wordt dan zwart!). De kinderen worden niet teleurgesteld …
Tot 5 december rijdt Sinterklaas over de daken in alle dorpen en steden. In het geheim luistert hij naar de liedjes gezongen door kinderen voor de schoorsteen, om erachter te komen wat hun wensen zijn. Bedenk de kinderen in Nederland, kennen veel liedjes die gewijd zijn aan Sinterklaas. CD’s met „Sinterklaas liedjes” zijn volop beschikbaar. Een heel populair liedje is dat voor 5 December.
Passende geschenken worden op de 5de december gegeven (pakjes- of Sinterklaas-avond). Sinterklaas overhandigt die persoonlijk of gooit ze op de drempel van het huis. Alle giften komen rechtstreeks van hem, de schenker blijft verder onbekend! Veel Nederlanders besteden grote zorg aan de verpakking en voegen er grappige plaag-gedichten aan toe. Voor de volwassenen is een fantasierijke verpakking belangrijker dan het geschenk. Die avond drinken de kinderen warme chocolademelk, terwijl hun ouders en andere volwassenen van de „Bisschopswijn” genieten. Al de volgende dag is Sinterklaas uit Nederland verdwenen. Hij vaart dan naar Spanje terug om het volgende jaar weer te keren. Ziet en luistert naar Sinterklaas in oude liedjes en plaatjes.
TV-Rapportage: Aankomst Sinterklaas in Dokkum (Live 2017),
TV-Journaal: Aankomst van Sinterklaas in Dokkum (Nieuws 2017).
Verschillen
Al deze Sinterklaasgekte in Nederland is heel nauw verbonden met de geschiedenis van het land. Zo komt het dat het zo heel anders is dan de „Santas” gevierd in de rest van de wereld, hoewel het toch ook wortels heeft in de legende van de christelijke st. Nicolaas.
Ten eerste
– Sinterklaas rijdt op een wit paard. Dit is een verwijzing naar de mythe van de oude Germaanse god Wodan, die op zijn achtpotig witte paard, genaamd Sleipner, door de lucht over de huizen en boerderijen reed en hun bewoners beloonde voor goed werk. (Sporen van dat geloof in de god bleven bewaard in plaatsnamen als Woensberg, Woensdrecht en in de dag: Woensdag. (Woens- daarin komt van „Wodans-”).
Ten tweede
– Sinterklaas komt aan in november, varend met een schip. Deze traditie verwijst naar de terugkeer van Nederlandse koopvaardijschepen die, voor de winter dus vlak voor de herfststormen, terugkwamen naar Nederland. De bemanning bracht dan geschenken mee naar huis die – volgens hen – waren meegegeven door Sinterklaas.
Ten derde
– Sinterklaas komt uit … Spanje. Dit stamt uit de tijd van de nauwe relatie tussen de Nederlanden en Spanje, dat het land sinds het einde van de 15de eeuw regeerde. Bovendien, Spanje was voor de toenmalige Nederlanders een heel ver land. In oudere tijden dreigden de volwassenen de lastige kinderen dat ze in de zak van Sinterklaas meegenomen zouden worden naar Spanje als straf voor onbehoorlijk gedrag en dat ze daar dan heel hard moesten werken.
Ten vierde
– Sinterklaas wordt begeleid door Zwarte Piet (tegenwoordig zijn er meerdere), die de geschenken namens hem verdelen. In de Nederlandse Sinterklaastraditie verschijnt dit donkere gezicht al aan het begin van de 16de eeuw. Legenden stellen hen gelijk met de Moren (in de 16de eeuw werd hun bezitting op het Iberisch schiereiland heroverd door de Spanjaarden) die uit Afrika stamden. Men geloofde dat de goede Sint Nicolaas op de slavenmarkt in Ethiopië een zwarte jongen had vrijgekocht, die zijn dienaar wilde blijven. In de tweede helft van de 20ste eeuw, werd Zwarte Piet gepromoveerd tot de rol van helper om het stereotype: „witte heer – zwarte knecht” te doorbreken.
Er is ook de gedachte dat de helper van Sinterklaas zwart is doordat hij door de schoor-steen klimt. (Dat is wat een kleine Han ooit werd verteld door zijn vader).
Zwarte Pieten hebben zelfs eigen orkesten.
Controverse
Voor sommige internationale instellingen en sommige groeperingen in Nederland is die Zwarte Piet nu echter een omstreden figuur, omdat ze er racisme en een verheerlijking van het koloniale verleden van Nederland, (als een voormalige machtsbasis van de slavenhandel) in zien. Er komt zelfs een onderzoek naar deze zaak door een werkgroep van de VN, die denkt dat de Zwarte Piet als figuur zelfs de slavernij vergoelijkt! Om redenen van politieke correctheid wordt Zwarte Piet tegenwoordig op sommige plaatsen deels vervangen door „gekleurde Pieten” maar de oude traditie zal waarschijnlijk nog heel lang voortbestaan.
Sinterklaas in de geschiedenis van Nederland
Sinterklaas is nu een figuur die is afgeleid van de christelijke legende van de bisschop Nicolaas van Myra, die geschenken gaf aan arme kinderen en aan arme meisjes geld gaf voor de aankoop van een bruidsschat en hen ook hielp om een echtgenoot te vinden. In Nederland werd het vermengd met de heidense legende van de god Wodan om het goede katholieke doel te steunen. Protestante dominees zagen deze gewoonte als een katholiek bijgeloof en geprobeerden het uit te roeien, maar dat is mislukt. (Tot grote vreugde van de kinderen, kunnen we nu toevoegen).
Volgens een document uit Utrecht, van 1427, plaatsten de kinderen op 5 december hun schoentjes in de St. Nicolaaskerk, zodat de gaven er in konden worden gedaan. Op 6 december vierden dan alle, dus ook de arme, gezinnen het St. Nicolaasfeest. In de 16de eeuw gooiden kinderen hun oude schoenen zelfs in het vuur, wat verband hield met de heilige kracht (bescherming van de kinderen) ervan.
De traditie van de „sinterklaasavond” is ook aanwezig is in de 17de eeuwse kunst, met name in de schilderijen van Jan Steen, die gespecialiseerd was in het afbeelden van het leven van Nederlandse burgers. Zijn werken tonen kinderen met schoenen gevuld met het snoepgoed dat ook vandaag nog bekend is, zoals chocoladeletters, marsepein, pepernoten, koekjes en speculaas.
Jan Steen: Sinterklaasavond
Speculaaskoeken in de vorm van jongens, genaamd „vrijers”, werden gegeven aan de meisjes die Sinterklaas heimelijk de naam vroegen van hun toekomstige echtgenoot. Jongens die navraag deden over hun toekomstige vrouwen kregen gebak in de vorm van een meisjesrok, dat „spinrok” werd genoemd. Wat meer zegt, die meisjes kregen een takkenbosje (kleine bezem) terwijl jongens een zakje zout kregen, wat een hint was om zich goed voor te bereiden op hun toekomstige rollen als huisvrouwen of als zeevaarders.
Brakenburg: Het Sinterklaasfeest, 1685
Opmerking:
Bij de Polen die deze Nederlandse Sinterklaas viering zien kan dat een weemoedige bezinning oproepen. Het is een grote tegenstrijdigheid dat in zo’n sterk geseculariseerd land als Nederland nog steeds het beeld leeft van de goede bisschop in traditionele gewaden met zijn staf, terwijl in het zogenaamd „ultra-katholieke Polen”, Sinterklaas is verworden door iets heel erg onpersoonlijks genaamd „Mikołajki” (Klaas = Mikołaj) wat slechts een feest voor de supermarkten is.
Nog een paar Sinterklaasliedjes.
Renata Głuszek, Han Tiggelaar.
Plaatjes: Wikipedia
Wat een slechte en zeer onervaren recensie over Poolse traditie, wat zijn Mikolajki. Ik ben persoonlijk zeer ontevreden over dit artikel en voel mij enorm aangevallen.