Psalmy, chociaż zwykle kojarzy się je z Żydami i ich starożytnymi pieśniami modlitewnymi, odegrały ogromną rolę w historii Holandii. A przynajmniej bardzo mocno wpłynęły na nowożytny język niderlandzki.

OKRES ŻYDOWSKI

Pierwszy psalm napisał Mojżesz, ponad 3000 lat temu. Uważa się, że Dawid skomponował ich około 70, sporo mają na koncie wyznawcy Korach. Nawet Asaph, Heman i Ethan, dyrygenci chórów kapłańskich w czasach Dawida, dołożyli swoje. Ponad 2000 lat temu “Księga psalmów”, w wersji, jaką znamy obecnie, była już gotowa. Żydzi korzystają z niej po dziś dzień. Ten rodzaj śpiewu, melodyjnym głosem, nazwalibyśmy raczej recytacją. Psalmy były przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. Przykłady psalmów hebrajskich: Psalm 23 & Psalm 148.

Na ilustracji: Mojżesz.

„Księga psalmów” w Biblii hebrajskiej składa się z pięciu oddzielnych ksiąg, a każda z tych ksiąg kończy się modlitwą. Układ jest następujący:

Księga 1: Psalm 1 – 41                         Księga 2: Psalm 42 – 72
Księga 3: Psalm 73 – 89                       Księga 4: Psalm 90 – 106
Księga 5: Psalm 107 – 150
Psalm 151, tak zwany „Dziecięcy”, nie jest tak naprawdę psalmem.

Niektóre psalmy łączą się w pewną całość. Na przykład Psalmy 113 – 118 tworzą razem hymn “Hallel”. Psalm 9 i 10 to praktycznie jeden psalm, to samo dotyczy psalmów 42 i 43. Nowy Testament kilkunastokrotnie wspomina o “śpiewaniu” psalmów (1 Cor.14 : 26 , Eph.5: 19 Col. 3 : 16 and Jam. 5 : 13 ). Śpiewano je głównie w czasie spotkań, ale także w innych okolicznościach. Paweł i Silas śpiewali je nawet w więzieniu, ze skutymi nogami i plecami krwawiącymi od ran (Acts 16:22 – 25). Paweł i jego następcy uczyli psalmów członków nowo tworzonych społeczności poza Izraelem, na terenie imperium rzymskiego, więc hebrajski musiał być tłumaczony na łacinę. Tak więc najstarsza muzyka kościelna jest starą muzyką z synagog. Przykłady: Psalm 23  (hebrajski), psalm 23 (Aramaic); Psalm 23  (arabian prawosławny), Psalm 23 (gregoriański).
Na ilustracji: Dawid.

Europa

Tak oto gospel rozpowszechnił się w zachodniej Europie. Ponieważ ze względu na swoją łacińskość był dla zwykłego człowieka zbyt trudny do śpiewania, powstały specjalne chóry wyćwiczone w śpiewaniu psalmów w czasie mszy. Tak więc ludzie różnych kultur i języków nie rozumieli słów i prawdopodobnie nawet nie potrafili ich śpiewać. Dopiero Marcin Luter przetłumaczył psalmy na język narodowy i skomponował do nich nowe melodie – przykładem Psalm 46 „Warownym grodem jest nasz Bóg”. W 1529 r. Luter opublikował “Psałterz niemiecki”. W tym samym czasie Martin Bucer wydrukował w Strasburgu modlitewnik z psalmami. Na obrazie: Marcin Luter. Przykład: Psalm 23 (Marcin Luter)

Ogromną wartość psalmów dostrzegał Jan Kalwin, który uważał śpiew za jedną z ważniejszych rzeczy w kościele, ponieważ – jak się wyraził: „wzmacnia on siłę oddziaływania tekstu”. Z tego powodu traktował psalmy bardzo poważnie. Prosił utalentowanych muzyków o tworzenie podniosłych melodii do tych, które zostały przetłumaczone na język francuski. Bardzo mu zależało na tym, aby – gdy tylko było to możliwe – na jedną sylabę przypadała jedna nuta (a więc inaczej niż w śpiewie gregoriańskim), co ułatwiłoby śpiew zwykłym ludziom. Proces komponowania melodii do tych 150 psalmów trwał od 1539 do 1562 r. (obecnie w takiej formie, z francuskim tekstem, znajdują się w Psałterzu). Kalwin zezwolił na śpiewanie całego psałterza dwa razy w roku, a wiec około 20 wersów na mszę. Na obrazie: Jan Kalwin. Przykład: Psalm 23

Niderlandy

W tym samym mniej więcej czasie szlachetnie urodzony Willem van Zuylen van Nijevelt przetłumaczył psalmy na nowo w rymowany sposób i dodał do nich melodie pieśni ludowych. Jego opublikowany w 1540 r. śpiewnik nazwano  “Souterliedekens”. Tak więc nie były to melodie kościelne, ale tekst wywodził się z Biblii. Ta muzyka odnosi się do ówczesnej klasycznej holenderskiej tradycji muzycznej. Na obrazie: Willem van Zuylen v. Nijevelt. Przykład psalm 31

Dzięki Peterowi Datheenowi protestanci z Niderlandów mogli od 1566 r. śpiewać psalmy także we własnym języku, ponieważ przetłumaczył je z francuskiego na niderlandzki. W ten właśnie sposób wykonywano je w czasie wojny osiemdziesięcioletniej. Te psalmy mają melodię bardzo różniącą się od niderlandzkiej muzyki klasycznej, ponieważ te religijne utwory musiały być łatwe do śpiewania przez wszystkich. Te psalmy są wykonywane do dziś w około 30 kościołach: Na obrazie: Petrus Datheen. Przykład psalm 42.

To rymowanie jest wciąż praktykowane w 30 kościołach.

Słynne “dawne rymowanie” narodziło się dwieście lat później, w 1773 r. i jest wciąż stosowane w wielu kościołach tradycyjnych.

Psalmy z 1773 r. – edycja z 1938 r. 

Po kolejnych dwustu latach (1967) powstał nowy „Śpiewnik” z nowym rymowaniem, który jest bliski sercu wielu protestantom i jest w użyciu w większości kościołów protestanckich.

De psalmen (oude berijming van 1773):
1,           16,          31,          46,          61,         76,         91,         106,         121,         136,
2,           17,          32,          47,          62,         77,         92,         107,         122,         137,
3,           18,          33,          48,          63,         78,         93,         108,         123,         138,
4,           19,          34,          49,          64,         79,         94,         109,         124,         139,
5,           20,          35,          50,          65,         80,         95,         110,         125,         140,
6,           21,          36,          51,          66,         81,         96,         111,         126,         141,
7,           22,          37,          52,          67,         82,         97,         112,         127,         142,
8,           23,          38,          53,          68,         83,         98,         113,         128,         143,
9,           24,          39,          54,          69,         84,         99,         114,         129,         144,
10,         25,          40,          55,          70,         85,       100,         115,         130,         145,
11,         26,          41,          56,          71,         86,       101,         116,         131,         146,
12,         27,          42,          57,          72,         87,       102,         117,         132,         147,
13,         28,          43,          58,          73,         88,       103,         118,         133,         148,
14,         29,          44,          59,          74,         89,       104,         119,         134,         149,
15,         30,          45,          60,          75,         90,       105,         120,         135,         150.

Księga psalmów (wersja ang.)

Han Tiggelaar

Foto: Wikipedia