Wielu ludzi uważa, że w Holandii liczyły się tylko malarstwo i wojny. Oczywiście bariera językowa jest trudna do pokonania, stąd literatura niderlandzka nie zyskała takiej sławy jak malarstwo. Ale mimo że muzyka niderlandzka nie jest ścisle związana z językiem, jest w świecie niezbyt znana.
Celem tego artykułu jest przybliżenie szerszemu ogółowi postaci niderlandzkich kompozytorów. Na podstawie ich wyboru pokazana została chronologicznie historia tysiąca lat muzyki klasycznej Niderlandów. Informacja pochodzi głównie z Wikipedii, a krótkie ilustracje muzyczne z YouTube. Tak więc jest możliwe, poprzez nazwiska i linki, dotarcie do innej informacji i usłyszenia innych przykładów muzycznych. Życzymy każdemu wielkiej przyjemności w samodzielnym zgłębianiu muzyki Niderlandów.
Muzyka wczesnego średniowiecza
W dawnych wiekach granice na obszarze szeroko rozumianych Niderlandów były bardzo umowne, poza tym wielu kompozytorów pozostawało anonimowymi. Zdecydowaliśmy się więc przedstawić tylko muzykę znanych kompozytorów i nie traktować granic zbyt dosłownie. Tak więc uwzględniliśmy w późniejszym okresie również Mozarta, ponieważ istnieje dobra dokumentacja jego pobytu i twórczości z okresu haskiego. Miało to na celu poszerzenie optyki bez udawania, że był Holendrem.
Hildegarda z Bingen
(☼ Barnesheim 1098 – † Rupertsberg, 1179).
O vis æternitatis & Heaven and earth & 11 000 dziewic, pieśni dla świętej Urszuli
& Spritus Sanctus.
Hildegarda była benedyktynką i pierwszą reprezentantką mistycyzmu dolnogermańskiego. Tworzyła na polu religii, kosmologii, nauki, filozofii, poezji i lingwistyki. Była pierwszą kompozytorką znana z imienia. 10 maja 2012 została uznana za błogosławioną, a 7 października 2012 r. uznano ją za nauczyciela kościelnego. W obydwu przypadkach stał za tym papież Benedykt XVI.
.
Johannes Ciconia
(☼ Liège, 1373 – † Padwa, 1412)
Oh Rosa Bella & Sus une fontayne & Istampita „Amor per ti Sempre”
& Una panther (madrigaal)
Istnieje co najmniej trzech muzyków o tym imieniu. Pozostali są określani jako „ojciec” i „bękart”, dlatego przypisanie Ciconi jego właściwych dzieł jest bardzo trudne.
.
.
Willem (Guillaume) Dufay (wym. Dufa-ie)
(☼ Beersel, 1397 – † Kamerijk (Fr.: Cambrai), 1474)
Missa l’homme armé & Lamentatio sanctae matris ecclesiae Constantinopolitanae & Mass for st. Anthonie of Padova (Offertorium: Veritas mea) & Missa se la face ay pale.
Był kompozytorem okresu burgundzkiego. Uważa się go za największego kompozytora XV w. i – wraz z Gillesem Binchoisem – za jednego z pierwszych twórców polifonii flamandzkiej.
.
.
.
.Johannes Ockeghem
(☼ Saint-Ghislain, 1420 – † Tours, 1497)
Deo gratias & Missa au travail suis & Missa Prolationum & Chanson.
Był kompozytorem w stylu szkoły flamandzkiej. Po krótkim okresie nauki w Kościele Naszej Pani w Antwerpii (1443-1444) rozpoczął w 1452 r. służbę na dworze francuskiego króla Karola VII i aż do śmierci służył kolejnym władcom Francji.
.
Jacob Obrecht
(☼ Ghent, 1457/1458 – † Ferrara, 1505)
Missa Caput & Salve Regina & Missa Maria kyrie & Salve Arbor vita.
Komponował głównie muzykę sakralną (msze i motety), ale także pieśni. Był następcą Johannesa Ockeghema. Wraz z Josquinem był czołowym reprezentantem polifonii flamandzkiej wieków średnich i wczesnego renesansu. W swojej innowacyjnej twórczości wyprzedzał swoją epokę, co dostrzegali już jemu współcześni.
.
.
.
.
Adriaen Willaert
(☼ Rumbeke ca.1489 – † Wenecja 7 grudnia 1562)
Oh dolce vita mia & Oh magnum mysterium & Ave Maria & Lauda Jerusalem
Studiował prawo w Paryżu, ale nie ukończył studiów. Kształcił się muzycznie u Jeana Moutona (który był następcą Josquina Despreza). Około 1515 udał się do Włoch (co było ówcześnie powszechną praktyką wśród muzyków niderlandzkich). Początkowo pracował w Rzymie, później w Ferrarze – dla księcia Ferrary Alfonsa I d’Este. Potem, w latach (1527-1562) sprawował funkcję mistrza kaplicy w kaplicy św. Marka w Wenecji.Zobacz także stronę internetową Fundacji Willaerta
Cornelis Schuyt
(☼ Leiden, 1557 – † Leiden, 1616)
Voi bramate, ben mio (madrigaal) & Lieta piú dell’ usato & Amor
& A play for five voices.
Był synem organisty z Bazyliki i kościoła “Hoogland” w Lejdzie, a po śmierci ojca głównym organistą. Jego muzykę ceniono wysoko. Pozostawil po sobie trzy zbiory madrygałów. Dwa z nich mają teksty włoskie autorstwa Tassa i Petrarki, trzeci tekst to tekst holenderski autorstwa Daniela Heinsiusa. Czwarty zbiór kompozycji Schuyta zawiera sześciogłosowe kompozycje instrumentalne. Jego muzyka organowa niestety przepadła. Dzieła Schuyta, próba przeszczepienia stylu wloskiego na grunt niderlandzki, są dosyć konserwatywne stylistycznie i nie wychodzą poza twórczość renesansową.
Jan Pieterszoon Sweelinck (Swelingh, Swelinck, etc.)
(☼ Deventer, 1562 – † Amsterdam, 1621)
Psalm 130 & Toccata & Fantasia chromatica & Pavana lachrimae.
Był holenderskim organistą, kompozytorem i pedagogiem. Był ostatnim wielkim mistrzem franko-flamandzkiej szkoły polifonii wokalnej, a zarazem twórcą przełomu renesansu i baroku. Jego nazwisko znano daleko poza granicami Niderlandów, a jego kompozycje popularyzowano w całej Europie. W słynnej Fitzwilliam Virginal Book z około 1600 r. znalazły się 4 kompozycje Sweelincka. Niestety, kompozytor nie miał szczęścia, ponieważ w owym czasie nie publikowano muzyki na organy i klawikord, a więc jego twórczość (z drobnymi wyjątkami, acz nie w oryginale) nie zachowała się.
Adrianus Valerius (Adriæn Valery)
(☼ Middelburg, pomiędzy 1570 a 1575 – † Veere, 1625)
Valerius Variations & Three songs for the fatherland & Thanking prayer
& Happy is the country.
Valerius był synem Francuza François Valery’ego, zamożnego notariusza i celnika z Veere, on sam rozpoczął błyskotliwą karierę inspektora celnego i podatkowego w Veere, a potem członka rady miejskiej i nawet burmistrza. Mimo tych obowiązków zajmował się także poezją i komponowaniem, a do jego najważniejszych dzieł należy zbiór „Geuzen liederen” („Pieśni gezów”), pieśni odnoszących się do Wojny Osiemdziesięcioletniej. Śpiewnik zawierający autentyczne pieśni gezów oraz kompozycje Valeriusa wydał już po jego śmierci jego syn François. To właśnie Valerius skomponował melodię do obecnego hymnu Holandii „Wilhelmus”. Twórczość tego kompozytora zyskiwała popularność bądź popadała w zapomnienie, aby ponownie stać się popularną pod koniec XIX w. Obecnie do dobrze znanych należą także pieśni “Merck toch hoe sterck noch” i “Wær dat men sich al keerd of wend”.
Jacob van Eyck
(☼ Heusden, ca. 1590 – † Utrecht, 1657)
What to do in the evening & The flute’s garden of delight & Psalm 9 & Bravade.
Od dziecka niewidomy, Van Eyck specjalizował się w dzwonach i carillonach. Jego wiedza bardzo przyczyniła się do rozwoju tego instrumentu, ponieważ odkrył, jak powstaje struktura wydźwięku zegarów i jak wpływa na nią kształt zegarów. Tę wiedzę spożytkował w praktycznej współpracy z ludwisarzami Peterem i François Hemony. Wspólnie wyprodukowali pierwszy idealnie nastrojony carillon dla Wieży Wijnhuis w Zutphen, który jednak nie zachował się. Jego wiedzę wykorzystywano w innych miastach, m.in. w Utrechcie. Van Eyck był także utalentowanym muzykiem, komponującym utwory na flet. Jego twórczość na tym polu obejmuje kilkaset kompozycji. Wydał je jako „Der Fluyten Lusthof” w 1649 r., dedykując je Constantijnowi Huygensowi.
Constantijn Huygens
(☼ Haga, 1596 – † Haga, 1687)
Air de cour and two Dutch songs & Symphonietta nr 1 &
Pathodia Sacra et Profana & Two psalms.
Był utalentowanym dzieckiem, które otrzymało staranną edukację. Muzyki uczyl się od piątego roku życia. Od siódmego rozpoczął lekcje gry na wioli da gamba, potem uczył się gry na lutni i klawesynie, ale szczególne predyspozycje wykazywał w kierunku lutni. W 1618 r. w czasie pierwszej podróży dyplomatycznej grał dla króla Anglii Jakuba I.
.
.
..
Carel (Carolus) Hacquart
(☼ Brugia (?) ca. 1640 – † ca. 1701)
Suite 10 in A minor & Suites for Viola da Gamba Opus III & Sonata quinta &
Dialogue between Bacchus and Ceres (1678-1680).
Był kompozytorem szczególnie aktywnym w Republice Zjednoczonych Prowincji (obecnie Holandia). Wraz z bratem śpiewał w chórze w St. Bavo Cathedral w Ghent, po czym przeniósł się do Amsterdamu i Hagi. Tam, przy wsparciu Huygensa, uczyl bogatych patrycjuszy muzyki i organizował koncerty. W 1686 r. skomponował dla swych studentów 12 suit. Po 1686 r. niewiele już o nim wiadomo, prawdopodobnie wyjechał do Anglii.
.
..
Johan Schenck
(☼ Amsterdam, 1660 – † Düsseldorf, ca. 1716)
Now the earth may have joy & Rondeau in A- majeur & Sarabande in a-minor
& Alegro Presto.
Urodził się jako syn handlarza winem, a został uznanym muzykiem grającym na wioli da gamba i kompozytorem. Jego “Ceres en Venus” jest traktowana jako pierwsza opera w języku holenderskim. Pochodzące z niej pieśni oraz utwory na wiolę da gamba były wydane w 1687 r. W latach 1697-1716 przebywał w Düsseldorfie na dworze elektora Palatynatu Jana Wilhelma II, gdzie pełnił funkcję muzyka dworskiego.
Unico Willem van Wassenær Obdam
(☼ Delden, 1692 – † Haga, 1766)
Zes concerten.
Bardzo utalentowany muzycznie, hrabia van Wassenær ukrywał swoją pasję, ponieważ wśród arystokracji bycie muzykiem nie było mile widziane. Z tego powodu wiele jego kompozycji może być przypisywanych innym osobom, a on sam bywał nazywany „tajemniczym kompozytorem”. W jego dorobku znalazł się utwór „Concerti Armonici” (sześć koncertów skrzypcowych), mylnie przypisywany włoskiemu skrzypkowi Carlowi Ricciotti, który go opublikował (właściwy twórca prawdopodobnie nie chcial tego zrobić pod własnym nazwiskiem). Autorstwo van Wassenæra potwierdził znaleziony w 1979 r. zapis nutowy z własnoręcznymi notatkami hrabiego.
Christiaan Frederik Ruppe
(☼ Bad Salzungen, 1753 – † Lejda, 1826)
From the Christmas Catante coro (musical visualisation by Božidar Svetek)
& “Hold on! Batavians!”, (1799) en “Jesus (= hope) Risen”, (1796-1797)
& Easter cantate & Fuga in C.
Syn organisty z Wilprechtsrode. O początkach muzykowania nie wiadomo nic, natomiast wiadomo, że w 1788 r. został organistą luterańskiego kościoła Hooglandse w Lejdzie, w którym doprowadził do zbudowania nowych organów. Prawdopodobnie z okazji ich inauguracji skomponował Koncert organowy C major, który zachował się tylko w dziewiętnastowiecznej wersji na fortepian. W 1790 Ruppe został nauczycielem muzycznym i dyrektorem, a w 1796 r. założył chór mieszany dziewczęco-chłopięcy, złożony z wychowanków domów opieki.
Wolfgang Amadeusz Mozart
(☼ Salzburg, 1756 – † Wenen, 1791)
Holt on! Batavians! (1766): KV 24 (8 variations) & Wilhelmus KV 25 (7 variations) & Gallimatthias musicum in D majeur: KV 32 & Always is Kortjakje sick.
Rodzina Mozartów znalazła się w Hadze w grudniu 1765 r. na zaproszenie księżniczki Karoliny Nassau-Weilburg, siostry księcia orańskiego (okazją stała się wielka zagraniczna podróż Mozartów po Europie) – wyjechali stamtąd w marcu 1766 r. Wolfgang Amadeusz miał wtedy zaledwie 9 lat. W czasie tej podróży Mozartowie mieli okazję uczestniczyć w międzynarodowym życiu muzycznym, co wywarło ogromny wpływ na twórczość Wolfganga. Z tej wyprawy ocalało jedynie 30 utworów małego wówczas kompozytora, który napisał kilka z nich na cześć księżniczki Karoliny. W Hadze powstały m.in. Symfonia nr 5 w B, Symfonia nr 7a w G „Alte Lambacher”, trzy sonaty na klawesyn i skrzypce (w G, w F i w Bes), a także 7 wariacji w D „Willem van Nassau” i 8 wariacji w G „Laat ons juichen Bataven”.
Johann Wilhelm Wilms
(☼Witzhelden, 1772 – † Amsterdam, 1847)
Wien Neêrlandsch bloed & Flute Concerto in D-major, Op.24 (c. 1813)
Symphony No.6 in D-minor, Op. 58 (1820)
Niderlandzko-niemiecki kompozytor Johann Wilhelm Wilms jest najbardziej znany z napisania muzyki do wiersza Hendrika Tollensa „Wien Neêrlands Bloed”, który to utwór muzyczny był w latach 1815-1932 hymnem Holandii. Wilms urodził się w Witzhelden. Od ojca i starszego brata nauczył się gry na fortepianie i kompozycji, samodzielnie – gry na flecie. W 1791 r. wyjechał do Amsterdamu, gdzie grał na flecie w dwóch orkiestrach. Pod wpływem Wielkiej Rewolucji Francuskiej skomponował kilkanaście hymnów patriotycznych. Po upadku Napoleona i powrocie czlonków dynastii orańskiej wziął w 1816 r. udział w konkursie na nowy hymn Holandii – jego kompozycja “Wien Neêrlandsch bloed” zwyciężyła, stając się aż do 1932 r. oficjalnym hymnem państwowym.W 1822 roku Wilms w dużej mierze wycofał się z publicznego życia muzycznego, zostając w 1823 organistą zboru Menonitów “Het Lam” w Amsterdamie. Odtąd komponował głównie dzieła okazjonalne, takie jak doroczna kantata dla towarzystwa filantropijnego do Nut van ‘t Algemeen. Dorobek kompozytorski Willmsa obejmuje siedem symfonii, koncerty, uwertury, muzykę kameralnę i fortepianową.
Johannes Bernardus van Bree
(☼ Amsterdam, 1801 – † Amsterdam, 1857)
Overture Le Bandit & Allegro for four strijkkwartetten & Festive Overture
& Nocturne nr 2.
Jeden z najbardziej znaczących kompozytorów pierwszej połowy XIX w., był także dyrygentem i skrzypkiem. Znany był w kraju i za granicą, chociaż utwory skomponowane w czasie rewolucji belgijskiej w 1830 r. sprawiły, że uważano go za kompozytora narodowego. Wiele z jego dzieł nie wytrzymało próby czasu i popadło w zapomnienie, ale wiele, w tym opery “Saffo” (1834) i „Le Bandit” (1835), kwartety smyczkowe, uwertury, symfonie, są obecnie znowu wykonywane. Jego twórczośc pozostawała częściowo pod wpływem szkoły niemieckiej Spohra i Mendelssohna, częściowo lżejszego stylu francuskiego reprezentowanego przez Boïeldieu i Adama.
Joannes Josephus Viotta
(☼ Amsterdam, 1814 – † Amsterdam, 1859)
Sint Nicolaas (The moon shines through the trees) &
Ferme jongens stoere knapen (Strong guys, tough guys)
& Piet Hein rapsody (the silver fleet) & String quartet no. 3.
Syn włoskiego kupca, lekarz i muzyk, najbardziej znany z pieśni folkowych. Mimo braku regularnego wykształcenia muzycznego zdołał wyrobić sobie znaczącą pozycję na scenie muzycznej Amsterdamu. Komponował muzykę orkiestralną i utwory na fortepian. Jako kompozytor szczególnie zasłużył się dla wskrzeszenia pieśni holenderskich. Niektóre z nich są znane do dziś, np. „Zie de maan schijnt door de bomen” i “Een karretje op de zandweg reed”..
.
John Joseph Hermann Verhulst
(☼ Haga, 1816 – † Bloemendaal, 1891)
Ouverture Gijsbrecht van Æmstel & To you, king of the centuries
& Symphony in E minor & Ouverture in B minor.
Jako kompozytor i czołowy przedstawiciel holenderskiego życia muzycznego w XIX w. był w nim postacią bardzo znaczącą. Karierę muzyczną zaczął od śpiewania w chórze. Występował na dworach królewskich, pelnił funkcje dyrygenta orkiestr, wliczając w to Lipsk i jego Orchestra Euterpe. W Lipsku skomponował m.in. Symfonię w E. Po powrocie do Hagi skupił się na pisaniu pieśni. Był konserwatysta, który nie akceptował dzieł Berlioza, Liszta i Wagnera.
.
Bernardus Josephus Wilhelmus Zweers
(☼ Amsterdam 1854 – † Amsterdam, 1924)
Sint-Nicolaas Cantate (Deel I & II) & Aan mijn vaderland & Derde Symfonie.
Syn muzyka amatora H. A. Zweersa. Komponował już od 14 roku życia. Zważywszy na wybór jego najważniejszych utworów (Rembrandt, van Vondel’s Gijsbrecht Aemstel, Dutch landscape), Zweersa uważa się za najbardziej narodowego kompozytora holenderskiego. Z drugiej jednak strony jego dzieła wykazują silne wpływy Wagnera. Najważniejszym z nich jest Trzecia Symfonia, ale ze względu na jej monumentalność wykonuje się ją na scenie rzadko. Trzecia Symfonia zawiera motywy ludowe z lirycznym opisem holenderskiego pejzażu. Zweers był również dobrym pieśniarzem, organistą i dyrygentem chóru.
.
Johannes Maria Alphons Diepenbrock
(☼ Amsterdam, 1862 – † Amsterdam, 1921)
Ouverture de Vogels & Elektra & Stabat mater speciosa & Te Deum.
Najbardziej prominentny kompozytor holenderskich swojej epoki, którego muzyka nie nosiła cech typowego stylu holenderskiego. jego dzieła są cenione za sposób, w jaki łączył poezję i muzykę oraz za harmonię wokalu i towarzyszących instrumentów. Diepenbrock podbił scenę w 1902 r. swoim “Te Deum”.
.
Jurriaan Hendrik Andriessen
(☼ Haarlem, 1925 – † the Hague, 1996)
Sonnet 43 & Four poems & Berkshire Symphonies & De drie vissers.
Znany również pod pseudonimem Leslie Cool. Pochodził z rodziny uznanych kompozytorów. Specjalizował się w tworzeniu muzyki dla teatrów i kina, ale komponował także symfonie i muzykę baletową. jego utwory wykonywano w czasie koronacji królowej Beatrix i w czasie obchodów Srebrnego Jubileuszu królowej Juliany.
.
Simeon ten Holt
(☼ Bergen, North Holland, 1923 – † Alkmaar, 2012)
Canto Ostinato & Bi-Ba-Bo & Palimpsest & Horizon.
Syn malarza Henriego F. Holta. Urodził się w Bergen (Holandia Północna) i studiował u Jakoba van Domselaera, rozwijając jednak własny styl minimalistyczny. Wpływ van Domselaera na jego filozofię kompozytorską był jednak znaczący. Młody kompozytor przejął jego zainteresowanie związkami muzyki i sztuk wizualnych, związków muzyki z matematyką oraz dominację fortepianu jako zasadniczego instrumentu w jego muzyce. Wiele jego prac zostało skomponowanych na wiele fortepianów. Najważniejszym dziełem ten Holta jest Canto Ostinato, które stworzył w 1976 r. i jest jednym z najsłynniejszych utworów klasycznych w historii współczesnej muzyki holenderskiej.
Otto Ketting
(☼ Amsterdam, 1935 – † the Hague, 2012)
Dokter Pulver & De provincie & Symfonie 1 & Intrada.
Syn kompozytora Peta Neklace’a. Studiował w Królewskim Konserwatorium w Hadze, a potem u Karla Amadeusa Hartmanna w Monachium. Tworzył głównie muzykę operową, kameralną, baletową i filmową. W latach 1967 – 1971 był głównym wykładowcą instrumentacji i kompozycji w Konserwatorium w Rotterdamie, po czym przeniósł się (na tę samą funkcję) do Konserwatorium Królewskiego w Hadze, gdzie pozostawał do roku 1974. W następnych latach poświęcił się głównie dyrygowaniu i publikowaniu. Tworzył muzykę do filmów Berta Haanstry (m.in. “Alleman” i “Doctor Pulder sow poppies”) oraz do filmów Anny Erik van Zuylen.
Louis Andriessen
(☼ Utrecht, 1939)
De staat & Symfoniën der Nederlanden & Letter from Cathy & De vakbond & Mysteriën.
Syn kompozytora Hendrika Andriessena i brat kompozytora Jurriaana Andriessena. W swojej twórczości stosuje różne motywy i gatunki muzyczne, szczególnie z takich dziedzin sztuki, jak teatr, literatura, taniec i film. Z jego kompozycji i nauczania wyłoniła się (częściowo) holenderska kultura zespołowa. Andriessen jest jednym z założycieli Szkoły Haskiej, z takimi kompozytorami jak Jan van Vlijmen, Diederik Wagenaar i Gilius of Bergeijk. W jego utworach bardzo ważną rolę odgrywają instrumenty dęte i perkusyjne. najbardziej znaczące dzieła tego kompozytora są kompozycjami na duże zespoły: “Mausoleum”, “Il Principe”, “The State”, “The Time” oraz opery “The Matter”, “Rosa” (wspólnie z Peterem Greenawayem) oraz “Writing to Vermeer”. Od 2003 r. Andriessen jest również profesorem sztuk kreatywnych na Uniwersytecie w Lejdzie. W swojej mowie inauguracyjnej dokonał analizy swojej kompozycji “Letter from Cathy” z 2003.
Swietłana Azarowa
(☼ Ismajel Ukraina, 9 stycznia 1976)
Motet (w starym stylu) & Outvoice, outstep & outwalk (na klarnet basowy) & Chacha 2.
W 1996 r. Swietłana Azarowa ukończyła studia jako nauczycielka muzyki w Instytucie Pedagogicznym Ismail i podjęła studia w Państwowym Konserwatorium A.V. Nezhdanova w Odessie, ucząc się kompozycji u profesorów Oleksandra Krasotowa oraz Karmelli Cepkolenko. Ukończyła studia jako kompozytor w 2000 r. W tym samym roku odbyła kursy mistrzowskie u Farjaja Karajewa i Krzysztofa Meyera w Azerbejdżanie. W 2003 roku Swietłana uczestniczyła w 6-miesięcznym Gaude Polonia (program stypendialny Ministerstwa Kultury RP, w Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem prof. Marcina Błażewicza). Studiowała także w konserwatorium w Amsterdamie u Theo Loevendie. Od 2005 mieszka w Hadze. (Fot. Michel Marang)
Oprac. Han Tiggelaar
źródła: Wikipedia i YouTube