Axel 1944

Er is een verhaal over de slag bij Axel, dat in Polen, vrij onbekend is. Maar die slag was heel belangrijk voor de bevrijding van Nederland. We danken de heer Tomasz Sawicki, die het voor ons schreef, want het is meer dan gepast om al die dappere jonge soldaten die in deze strijd sneuvelden te herdenken en hen zo eer te bewijzen.

Inleiding
Axel is een stadje in het zuiden van de Nederlandse provincie Zeeland. Het ligt op slechts 6 km afstand van de Belgische grens. Momenteel telt het ruim 8.000 inwoners. De grootste stadsontwikkeling vond plaats in de Middeleeuwen, toen was Axel een commercieel- en een haven-centrum.

Axel

Kijkend naar het zuiden van de molen in de Molenstraat

In 2013 vierde de stad het negende eeuwfeest van haar stadsrechten. Het speelt vandaag de dag vooral een rol als woonplaats voor de industriële haven van Terneuzen (wat ook de zetel van de gemeente is). Zoals bekend is, is Zeeland een land dat in de loop van vele eeuwen door noeste Zeeuwen ontworsteld werd aan de zee. Als men zich dat niet beseft dan kan men niet begrijpen dat Axel ooit een haven was die via armen van de Schelde met zee verbonden was. Vandaag biedt de Schelde aan zee-schepen de weg naar Antwerpen (ongeveer 50 km landinwaarts) – dat een van de grootste havens voor het huidige containervervoer in West-Europa is.

2010-NL-P09-Zeeland-positiekaart-gemnamen

Schelde Delta

Tweede wereldoorlog – de achtergrond van de slag van Axel
Voor een beter begrip van de rol van Axel in de bevrijding van Nederland moet men aan de geallieerde invasie Operation Overlord” denken. Deze beroemde invasie, die geen gelijke kent in de militaire geschiedenis, begon op 6 juni 1944 met de aanval van de marine en de luchtmacht op de Normandische stranden. De secties ervan, met de onschuldige klinkende codenamen: Omaha, Utah, Gold, Juno en Sword, waren de plaatsen van de grootste gevechten uit de Tweede Wereldoorlog. Jammer genoeg waren de Duitsers er op voorbereid want ze hebben zich niet laten misleiden door de geallieerde desinformatie. Heel treurig voor de gealieerden bleek de kust niet alleen verdedigd te zijn met enorme bunkers en zware artillerie, maar ook door een natuurlijke bondgenoot – een hoge en moeilijk neembare klif.

De landing van de infanterie op de stranden betekende een slachting onder de soldaten door machinegeweer- en mortier-vuur. Degenen die dit bloedbad overleefden klommen de klif op en veroverden Duitse bunkers. Zo openden ze de weg voor hun kameraden. Hetzelfde gebeurde in de buurt van de plaatsen Caen en Falaise. Een krachtige aanval dwong de Duitsers zich in het oosten te hergroeperen, in de richting van de grens tussen België en Nederland. Tijdens die actie wisten ze echter sterke stellingen op te werpen om weerstand te bieden. Ondertussen veroorzaakte het geallieerde offensief een toenemende vraag naar logistieke diensten omdat de bevoorradingswegen voor uitrustingen, wapens, voedsel en soldaten alsmaar langer werden. Deze situatie dwong bevelhebber Generaal Dwight Eisenhower de Duitse weerstand in het gebied van de Schelde te doen breken zodat de bevoorradingsschepen de havens van Antwerpen,  Gent en Terneuzen konden gebruiken. Het was belangrijk omdat de vracht van grote schepen in diep water werd overgeslagen in aken en op pontons, die vervolgens naar de kust werd gevaren en dan verder per vrachtwagen naar de frontlinie moesten worden gebracht.

ponton

Het lossen van de Sherman Vuurvlieg” tanks van de 1.Pułku MkVC Pantser in de kunstmatige haven Mulberry B” in Normandië, juli 1944

Het is duidelijk dat er bij stormachtig weer vertraging optrad en deze overslag soms zelfs onmogelijk was. Ook ging dan veel materiaal verloren. Dit is waarom het plan van de operatie in de Scheldedelta ontstond. Het omvatte vier gebieden die aangeduid werden als de eilanden”: Axel, Breskens, Walcheren en Beveland.

De strijd en de bevrijding van Axel
De missie Axel in handen te krijgen werd opgedragen aan generaal Guy Simonds, de bevelhebber van het 1ste eerste Canadese leger, waartoe ook de 1ste Poolse Pantser-divisie behoorde. De opdracht werd gerealiseerd door een brigade onder leiding van kolonel Franciszek Skibiński in vijf dagen van heel zware gevechten (16-20 september 1944).

Skibinski_Maczek_Wojsko

Generaal Stanisław Maczek (links) en Kolonel Franciszek Skibiński (rechts), 1944

Het is vermeldenswaard dat de Poolse soldaten in het geheel niet werden ondersteund door de geallieerde luchtmacht en artillerie. Dat was waarschijnlijk omdat op hetzelfde moment rond Arnhem de grote Operatie Market Garden” plaats vond, wegens de grote ambitie van maarschalk Bernard Montgomery, die daar helaas leidde tot een bloedige nederlaag van de geallieerden.

Ook de operatie in het gebied rond Axel kende dramatische wendingen. Het doorbreken van de verdediging van de zeer goed voorbereide 712 infanterie divisie van de Duitse Wehrmacht was geen gemakkelijke taak. Men dient te beseffen dat deze streek haar specifieke kenmerken heeft – de open, vlakke velden en weiden die gemakkelijk kunnen wor-den omgevormd tot een, waterrijk, voor tanks en pantservoertuigen, on-begaanbaar gebied. Deze eigen-schap van het Nederlandse slagveld bevoordeelde verdedigers in plaats van de aanvallende infanterie die beschermd werd door tanks. Die tanks konden zich vrijwel alleen verplaatsen op de wegen die op de dijken en op de taluds lagen. Het is gemakkelijk voor te stellen hoe zeer daarbij de beschadigde en kapotte voertuigen het verkeer en dus de gevechtsoperaties hinderden. Voor het overtrekken door tanks over de waterlopen waren vaak bruggen noodzakelijk. Dus moesten door Duitsers verwoeste bruggen worden vervangen door noodbruggen met een draagvermogen van ten minste 30 ton, gebouwd door de Poolse genie. De Polen begonnen, op 17 September, een van deze noodbruggen te bouwen in de buurt van het boerderij Dubosch [die is gelokaliseerd aan de Hulsterseweg tussen de Tweede en Derde Verkorting – HbT,]. Onder: Dubosch – een arcchival en eigentijdse foto.

Afb. Vereniging “Odwach”, 2018, zie ook: In het spoor van de Poolse Dragonders

Helaas werd die operatie gezien door de Duitse waarnemers in de toren van Axel dat toen nog was bezet door de nazi’s. Het nauwkeurige artillerie- bombardement van die toren uit, 50 meter hoog boven het open terrein, leidde tot een slachting onder de Polen. 25 van die jonge soldaten werden gedood en een grote hoeveelheid van de militaire uitrusting werd vernield. Deze tragische gebeurtenis wordt herdacht door een monument in de vorm van een kruis, gebouwd van overblijfselen van die Poolse” brug en is gemarkeerd met gepaste herinnerings gedenkstenen.

Dragonenkruis – de plaats waar 25 Poolse sapeurs (geniesoldaten) sneuvelden

Hoe belangrijk deze passage was bewijst het feit dat de volgende nacht, op minder dan een mijl afstand, een identieke brug werd gebouwd, dankzij de Poolse schutters uit Podhale die erin slaagden om de buitenpost op de andere kant van het kanaal in handen te krijgen. Zo werd de aanval op Axel mogelijk. De kruising over het kanaal Axel-Hulst kreeg een passende naam: Gdynia Bridge”.

gdynia bridge

De Gdynia Bridge”

Axel fot 3

Kolonel Franciszek Skibiński die het bevel voerde over deze operatie, beschreef één en ander gedetailleerd, in het kader van de algemene situatie van het front, in zijn boek getiteld Axel”. Axel werd op 19 September bevrijd door de soldaten onder bevel van luitenant-kolonel. Zdzislaw Szydłowski in een gedurfde aanval van weerszijden op de stad wat het aantal slachtoffers onder de burgers beperkte. Hier volgt een citaat uit dat deel van zijn boek:

Op de middag van 19 september trokken de compagniën Vlaamse schutters, direct en effectief ondersteund door tanks, de stad binnen en veroverde haar in korte straat gevechten. Hierbij vielen 80 gevangenen, 7 stuks antitankgeschut en 4 mortieren en vele machinegeweren in hun handen. De laatste kogels die nog fluitend over de daken vlogen negerend, groeide de mensenmassa in de straten van het zo juist bevrijde Axel.”

Het einde van de strijd, dat wil zeggen het bevrijden van de andere eilanden”, was pas op 8 november. De prijs voor de 1ste Canadian Army was ongeveer 13.000 doden, gewonden en vermisten. Men zal nooit vergeten dat deze operatie zegevierend werd opgestart door de Polen die hun missie vervulden zonder enige steun, zij dwongen Duitsers te vluchten via het zwembad” de Schelde naar het eiland Walcheren.

Er is een interessant feit.
In dit gebied is het verschil in waterpeil tussen eb en vloed meer dan 3,5 meter. De Duitsers evacueerden hun troepen op drijvende zaken en werden zeer verrast door de eb waardoor ze vast kwamen te zitten op een zandbank en waren dus een gemakkelijk doelwit voor een Pools squadron van Sherman tanks, dat op de dijk patrouilleerde. Slechts enkele Nazi-soldaten wisten te ontsnappen door naar de overkant te zwemmen. 
Volgens de getuigenis van de latere gevangenen heeft hun commandant, generaal Neuman, mogenlijk de overtocht niet overleefd. [General Friedrich Wilhelm Neumann heeft de oorlog wel overleefd – Hbt].

Een samenvatting van de operatie
Volgens Franciszek Skibiński hebben de Polen, in de felle strijd om Gent en het eiland Axel” 1.173 Duitsers gevangen genomen, waaronder 19 officieren (het aantal dode en gewonde nazi’s is niet vermeld).

Belangrijke militaire uitrustingen die in handen van de Poolse soldaten vielen:

  •  4 rail guns (210 mm)
  •  2 kanonnen (88 mm)
  • 12 kanonnen (75 mm)
  • 16 anti-tank kanonnen (50 mm)
  •  6 mortieren 981 mm)

Totaal – 40 kisten vol, genoeg om een artillerie brigade uit te rusten!

Eigen verliezen:

  • 75 gesneuvelden (inclusief 12 officieren).
  • 191 gewonden (inclusief 12 officieren).
  • 63 vermisten!

 Al deze getallen zeggen veel over bijdrage van de zwarte duivels” – zoals de soldaten van generaal Stanislaw Maczek werden genoemd – aan de uiteindelijke overwinning op het fascisme. Er zijn nu 70 jaar verstreken sinds deze grimmige gebeurtenissen, maar de betonnen bunkers, de stille getuigen van deze oorlogsgeschiedenis, bestaan nog steeds op het grondgebied van de provincie Zeeland. Soms brengt het ploegen van de boeren nog steeds roestige fragmenten van overblijfselen van deze oorlog, omhoog uit de aarde.

Epiloog
Tijdens de afgelopen 70 jaar zijn herinneringen aan deze gebeurtenissen steeds levend gebleven in het gemeenschappelijke bewustzijn van de gemeenschap van Axel. De namen van de straten, de monumenten voor de helden, de goed onderhouden militaire begraafplaats zijn de opmerkelijke bewijzen.
In 2016, na de reconstructie van het hele plein, plaquettes ter herdenking van kolonel Szydlowski zijn ingebouwd in een geheel nieuw, heel elegant marmeren monument (ontworpen door Julia Platt). Het is nu een heel prominent onderdeel van een nieuwe informatieve voetgangers wandelroute.

Axel pomnik 2

Axel pomnik-001

Afbeelding: Jaap Geensen

Omroep Zeeland: Onthulling van het vernieuwde monument ter nagedachtenis aan de Poolse kolonel Szydlowski op 16 september 2016. 

De plaats van de Gdynia-brug wordt momenteel herdacht met het monument “Brug naar vrijheid”, onthuld op 19 september 2019 (lees ook Axel en Gdynia).

De jaarlijkse herdenkingen in mei en september brengen bewoners samen in een mani-festatie van dankbare herinneringen.

Dragonenkruis 23 september 2019 / Afbeelding: Jaap Geensen

Tomasz Z. Sawicki

 Vlissingen 2014

Lees ook: Axel en Gdynia, Axel herinnert 1944 – 2014, Pools succes onderbelicht

Foto: Tomasz Sawicki, Jaap Geensen, Wikipedia, www.kresy24.pl

9 thoughts on “Axel 1944

  1. Hallo,
    Ik heb gekregen een foto van een zoon van een poolse oudstrijders die toont voor mij een straat tijdens de bevrijding van Hulst.
    Kan iemand me zeggen, als ik kan deze foto sturen, als die foto is wel in Hulst genomen en aan welke datum, aub?
    Ik weet dat Axel was bevrijd door de 9BSF van Colonel Szydlowski de 19 sept 1944.
    Graag een mail om dit foto narr U te sturen voor confirmatie.

    mvg en alvast bedankt
    Gilles – Brussel
    Familie van een poolse veteran ook.

  2. Goedendag, kunt u mij vertellen waar het dorp Dubosch ongeveer ligt of lag zoals omschreven in de tekst naast de afbeelding van de watertoren te Axel?

  3. Weet iemand waar de boerderij (zie foto) staat. b.v. polder Locatie, en/of adres?

    De bevrijding van Axel zelf meegemaakt september 1944!

    Met groet George van Heese

    • Er is natuurlijk helemaal geen dorp Dubosch. Wel een boerderij en die is gelokaliseerd aan de Hulsterseweg tussen de Tweede en Derde Verkorting. Dat dit vermeld wordt als een dorp is niet juist en geheel voor het conto van de betreffende schrijver van het artikel.

  4. Hr./Mevr. Koster, er is natuurlijk helemaal geen dorp Dubosch. Wel een boerderij en die is gelokaliseerd aan de Hulsterseweg tussen de Tweede en Derde Verkorting. Dat dit vermeld wordt als een dorp is niet juist en geheel voor het conto van de betreffende schrijver van het artikel.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.