Op deze webplek is gebruikt gemaakt van links naar Youtube teneinde zowel de tekst als de psalmen gezongen weer te geven. Er is, meestal, voor gekozen om slechts één versie, die van 1773, te presenteren. Via deze koppelingen kan uiteraard doorgeklikt worden naar andere uitvoeringen en versies van de psalmen. Slechts sommige zijn, ter vergelijking, naar andere bronnen gelinkt. Een zoekmachine zit aan het einde van deze paragraaf.

Joodse tijd
Mozes schreef (nu ruim 3.000 jaar geleden) de eerste psalm (psalm 90). Daarna dichtte David er een stuk of 70 en ook nakomelingen van Korach namen er een aantal voor hun rekening. Tenslotte hebben ook Asaf, Heman en Ethan, (dirigenten van de priesterkoren in de tijd van David) hun steentjes bij gedragen. Rond het begin van de jaartelling, zo’n 2.000 jaar geleden, was het Boek der Psalmen, zoals we het nu kennen, gereed. De Joden zongen er dagelijks uit. Dat zingen, dat op zangerige toon opzeggen, zouden we nu reciteren noemen. De psalmen werden zo mondeling van generatie op generatie over-gedragen. Een paar voorbeelden zijn psalm 2 & psalm 145 (Hebreeuws).
Afbeelding: Moses met de tien geboden.

In de Hebreeuwse bijbel bestaat het boek der psalmen uit vijf aparte boeken (dus het Oude Testament bestaat dus eigenlijk uit 70 boeken i.p.v. 66!). Elk „sub-boek” eindigt met een lofprijzing. De indeling is daarbij als volgt:

• Boek 1 : psalm 1 tot en met 41,                       Boek 2 : psalm 42 tot en met 72,
• Boek 3 : psalm 73 tot en met 89,                     Boek 4 : psalm 90 tot en met 106,
• Boek 5 : psalm 107 tot en met 150.
  (Psalm 151, de zogenaamde „kinderpsalm”, is uiteraard geen „echte” psalm).

Sommige psalmen horen bij elkaar. Zo vormen de psalmen 113 tot en met 118 samen „De Lofzang” en is „Het groot Hallel” de naam voor de psalmen 120 tot en met 135. Ook psalm 9 en 10 zijn eigenlijk één psalm; het zelfde geldt voor de psalm 42 en 43. Bij drie psalmen (psalm 25, 34 en 37) vormen de beginletters van elke tekst samen de letters van het Hebreeuwse alfabet en bij psalm 119 is er elke keer een groep van acht opeen-volgende teksten met dezelfde letter.

Afbeelding: David.

In het Nieuwe Testament wordt verschillende keren gesproken over het „zingen” van de psalmen (1 Cor.14:26, Ef.5:19, Col.3:16 en Jac.5:13). Aan de psalmen werden ook twee keer „lofzangen en geestelijke liederen” toegevoegd. Het gaat dan voornamelijk over het zingen in de samenkomsten. Maar ook daarbuiten kan men ze zingen! Paulus en Silas zongen zelfs in de gevangenis, met vastgebonden voeten en een rug vol wonden van de geselingen (Handeling: 16:22-25). Paulus en zijn volgelingen hebben de leden van de nieuw gestichte gemeenten buiten Israël ook geleerd psalmen te zingen. Deze nieuwe gemeenten lagen in het Romeinse rijk. Het Hebreeuws moest daarom vertaald worden in het Latijn. De oudste kerkmuziek, die zo ontstond, lijkt dan ook nog wel wat op de oude muziek van de synagoge.
Voorbeelden zijn: psalm 23 (Hebreeuws); psalm 23 (Aramees);  psalm 23 (Arabisch = orthodox) en psalm 23 (Gregoriaans).

Europa
Zo werd het Evangelie over heel het Westen verbreid. Maar omdat het Latijn voor de „gewone man” te moeilijk was, kwamen er speciaal opgeleide koren die tijdens de kerkdiensten de psalmen zongen. Zo konden de inwoners van allerlei culturen, die verschillende talen spraken, toch de psalmen in de eredienst horen, al begrepen ze de woorden waarschijnlijk niet allemaal en konden ze die zelf niet zingen.

Maarten Luther was het die als eerste de psalmen in de volkstaal vertaalde en dus er ook (nieuwe) melodieën bij maakte. Psalm 46 (Een vaste burcht is onze God) is hiervan een voorbeeld. In 1529 liet hij zelfs een Duits psalmboek verschijnen. (Martin Bucer gaf rond diezelfde tijd in Straatsburg ook een kerkboek met psalmen uit). Voorbeeld: psalm 23 Maarten Luther). Afbeelding: Maarten Luther.

Johannes Calvijn was diep doordrongen van de grote waarde van het zingen van die psalmen in de eigen taal om God te loven en ook om „gesterkt” te worden. Hij vond de gemeentezang één van de belangrijkste dingen tijdens de kerkdienst, want, zo zei hij: „De tekst wordt er krachtiger door”. Dus pakte hij het in Genève heel grondig aan. Aan begaafde musici vroeg hij of zij „verheven” melodieën wilden schrijven voor (de in het Frans) vertaalde psalmen. De opdracht was: waar mogelijk één noot per lettergreep te hebben (dit in tegenstelling tot het Gregoriaans), zodat de gemeenten hen met niet al te veel moeite kon leren zingen. Het duurde van 1539 tot 1562 voor al de 150 psalmen (zoals ze nu in het psalmboek staan, maar wel met een Franse tekst) klaar waren. Calvijn liet daarna het hele Psalmboek – dus àlle verzen! – twee keer per jaar zingen, dus ongeveer 20 verzen per kerkdienst! Men zong de verzen van een psalm allen na elkaar.  Voorbeeld: psalm 23. Afbeelding: Calvijn.

Nederland
Jonkheer Willem van Zuylen van Nijevelt  (ook heer van Bergambacht) had intussen, alle 150 psalmen tot „verzen op rijm hertaald” en op reeds bestaande melodieën van volksliederen getoonzet. Men noemde deze toen populaire bundel (die in 1540 verscheen) de Souterliedekens. Het was was dus nog geen „kerk-”  maar „volks-“muziek, waarvan de tekst wel terugging op de Bijbel. Deze muziek sloot  dus nog aan bij de toen-malige oude Nederlandse „klassieke” muziek traditie. Voorbeeld: psalm 31.

Dankzij Petrus Datheen konden de Protestanten in de Lage Landen later, in 1566, de psalmen geheel in hun eigen taal (en op eigen welluidende melodieën zingen), want hij vertaalde het gehele Franse psalmboek in het Nederlands. Het zijn deze psalmen die tijdens de 80-jarige oorlog werden gezongen. Met deze berijming begint de muziek van „calvinisten” sterk af te wijken van de toen gangbare „klassieke” muziek (de psalmen moesten immers „eenvoudig” zingbaar zijn ook voor de „gewone” mensen). Voorbeeld: psalm 42.

Deze berijming wordt nog steeds in een 30-tal kerken gebruikt.

De fameuze „Statenberijming” (of „oude berijming” van 1773) nam, na tweehonderd jaar, de fakkel over. In de „Franse tijd” was er soms sprake van harde onderdrukking en erna van een stevige kerkenstrijd. Toen gaven die psalmen aan velen moed en troost. Deze oude berijming wordt nog in veel behoudende kerken gebruikt.

Psalmen 1773 – editie uit 1938

De psalmen (oude berijming van 1773 en nieuwe berijming nog te scheiden!):
1,           16,          31,          46,          61,         76,         91,         106,         121,         136,
2,           17,          32,          47,          62,         77,         92,         107,         122,         137,
3,           18,          33,          48,          63,         78,         93,         108,         123,         138,
4,           19,          34,          49,          64,         79,         94,         109,         124,         139,
5,           20,          35,          50,          65,         80,         95,         110,         125,         140,
6,           21,          36,          51,          66,         81,         96,         111,         126,         141,
7,           22,          37,          52,          67,         82,         97,         112,         127,         142,
8,           23,          38,          53,          68,         83,         98,         113,         128,         143,
9,           24,          39,          54,          69,         84,         99,         114,         129,         144,
10,         25,          40,          55,          70,         85,       100,         115,         130,         145,
11,         26,          41,          56,          71,         86,       101,         116,         131,         146,
12,         27,          42,          57,          72,         87,       102,         117,         132,         147,
13,         28,          43,          58,          73,         88,       103,         118,         133,         148,
14,         29,          44,          59,          74,         89,       104,         119,         134,         149,
15,         30,          45,          60,          75,         90,       105,         120,         135,         150.

De psalmen (nieuwe berijming van 1967)
Ook het „Liedboek“ met de nieuwe berijming, dat weer zo’n tweehonderd jaar later (in 1967) verscheen, is velen dierbaar. Het heeft een langzaam groeiende aanhang en wordt nu in de meeste protestantse kerken gebruikt.

Psalm 151 (de kinderpsalm) is uiteraard geen echte psalm.

Tekstvergelijkingen van de psalm-berijmingen.
Thema’s: Mijn kerk op internet.

Han Tiggelaar

Fotos: Wikipedia