De melodie van een Franstalig soldatenliedje, het Chanson de Chartres uit 1568, zou de basis vormen van het Nederlandse volkslied. Het wordt nu beschouwd als de oudste hymne ter wereld. In 1568 begon de Tachtigjarige (vrijheids) Oorlog tegen Spanje en tegen de katholieke kerk (en hun regels) in Nederland. De zeven noordelijke provincies werden zo een vrije (en protestantse) republiek.

Het Chanson de Chartres,                                       Een oude versie van het Wilhelmus,
Volledige Nederlandse text van het Wilhelmus,      De huidige vorm van het Wilhelmus,
De aanvaarding van een nieuwe vorst,                   Museumplein na kroning: Wilhelmus.

Afmars in Rotterdam: taptoe & het Wilhelmus,       Militair concert met het Wilhelmus,
Het Wilhelmus in een calvinistische kerk,               Wilhelmus in een orthodoxe kerk,
Volkszang: het Wilhelmus,                                      Sportwedstrijd: het Wilhelmus.

Engelse vertaling van het Wilhelmus.

Toen het Wilhelmus, in 1932, officieel, het volkslied van Nederland werd dacht men nog dat Marnix van Sint-Aldegonde (burgermeester van Antwerpen) er de maker van was. Hij was rond 1570 bevriend met kringen rond het huis van Oranje. Het probleem daarbij was echter dat er geen enkele link tussen Marnix en Chartres ooit werd gevonden.

Het Wilhelmus zou zijn geven aan prins Willem I door Marnix van Sint-Aldegonde.
Geschilderd door Jacob Spoel, ca. 1850. Wikimedia.

Computerprogramma’s die het woordgebruik en de schrijfstijl in verscheidene oudere teksten onderzoeken om de teksten van onbekende auteurs te vergelijken met teksten van bekende auteurs, om ze te dateren en van een vermoedelijke schrijver te voorzien, denken nu (in 2016) dat Petrus Datheen als vermoedelijke maker ervan aan. Petrus Datheen, een prediker en dichter uit de 16^de eeuw, was aanwezig bij het beleg van Chartres in 1568, toen dat lied ontstond. Hij kende daardoor het verzetslied: Chanson de Chartres en had ook de vaardigheden de tekst te schrijven. Hij maakte immers ook een bekende oude berijming van psalmen.
Afbeelding: Petrus Datheen

De structuur:
1* De volledige tekst bestaat uit 15 strofen. Het Wilhelmus is een acrostichon: de eerste letters van de 15 verzen vormen het woord „Willem van Nassov” (Nassov is de oude vorm van Nassau). In het moderne Nederlands zijn de eerste woorden die begonnen met een „S” vervangen door de huidig gangbare „Z”.

2* Zoals bij veel muziek uit deze periode is de structuur van het „Wilhelmus” complex, opgebouwd op het principe van de Chiasmus (het herhalen in de omgekeerde volgorde van hetzelfde systeem). De tekst is dus symmetrisch, de verzen 1 en 15 hebben een vergelijkbare betekenis, net als de verzen 2 en 14, 3 en 13, enz., tot vers 8, dat is de kern van het lied: „O David, die hun toevlucht gezocht bij de tirannie koning Saul. Zelfs ik liep weg van de verwarring”. In deze woorden wordt verband gelegd met de Bijbelse David. Willem van Oranje als een rechtvaardig en barmhartig leider; tegen de tirannieke koning Saul op de Spaanse kroon en ook van Israël (als het „door god beloofde land”) met Nederland.

3* De geboorte van het „Wilhelmus” markeert het begin van de 80-jarige oorlog, die in twee perioden is verdeeld door een wapenstilstand (van 1609 tot 1621, zie de Dordtse Synode). De hervatting van die oorlog is gekenmerkt door liedjes als de overwinning van Bergen op Zoom (in 1622).

Het Wilhelmus, vandaag:
De melodie werd rond 1880 aangepast door de Oostenrijkse componist Eduard Kremser en werd gespeeld bij de inhuldiging (in 1898) van koningin Wilhelmina die dat toen zeer waardeerde. Zo werd het populair bij de oranje gezonde Nederlanders.
Het wordt door de meeste Nederlanders gezien als „hun” volkslied en niet dat van een overheid. Het kent dus meerdere uitvoeringen. Zelfs een Duitse (door de Duitsers, hen in WWII, opgelegd). Die laatste uitvoering werd en wordt, door de meeste Nederlan-ders, heftig afgewezen. In de moderne tijd is er zelfs een „disco” versie ontstaan.

Hutte